Ida van der Lee: Namen & Nummers

Een tijdelijk monument voor een oneindig verlies

“Ik heb je bij je naam genoemd. Je bent van mij.” Jesaja 43:1

Centraal op het plein ligt een grote plattegrond van de Oosterparkwijk, bestaande uit houten planken. Dit is meteen ook het hart van de herdenking. Aan de ‘straten’ liggen creatief bewerkte houten plankjes met de namen van Joodse slachtoffers, telkens precies waar ze woonden. Elders op het plein, op een van de stations, worden deze naambordjes gemaakt door belangstellende voorbijgangers, buurtbewoners of mensen die speciaal zijn gekomen. Zij hebben aan het begin van de herdenkingsroute uitgesproken dat ze iemand symbolisch thuis willen brengen. Mensen kunnen ervoor kiezen om het bordje sober te houden, als ze bijvoorbeeld uiting willen geven aan het leed, maar zij kunnen het ook juist vrolijk maken, als ze bijvoorbeeld stil willen staan bij het leven van de persoon. Ik was in 2018 een van de begeleiders bij deze tafels. Ik was zeer onder de indruk van de betrokkenheid van de mensen, uiteenlopend in leeftijd en types. Hun motivatie voor de keuze van een naam ontroerde me vaak: “Ik heb mijn oom uitgekozen.” En iemand die vier plankjes had: “Ik wil graag het hele gezin doen.” De mensen kozen een of meerdere namen op het station dat ‘het archief’ heet. De namen staan op lijsten die ontleend zijn aan het digitaal Joods Monument.

Nadat een bordje klaar is, lopen mensen verder naar het volgende station, getekende treinrails die symbool staan voor de reis die de weggevoerde Joodse mensen maakten. De treinrails komen uit bij de centrale plattegrond. Hier leggen de mensen het bordje onder begeleiding op z’n plek. Er klinkt dan een belletje en je zegt er iets bij als: “Ik herdenk ...(naam).” Uit ervaring weet ik dat dit je emotioneel zeer kan raken. Je noemt de naam en brengt de persoon a.h.w. weer thuis.

‘s Avonds verzamelen mensen zich om het stratenmonument en klinkt er passende muziek. Na de twee minuten stilte om 20.00 uur worden er bloemen gelegd op de naambordjes.

Ida van der Lee heeft met dit ‘tijdelijke monument voor een oneindig verlies’, zoals ze het zelf noemt, de anonieme mensen weer een naam en een plek gegeven. Mensen krijgen zo hun waardigheid terug. Ik moest denken aan de tekst uit Jesaja 43:1, waarin God over Israël in nood zegt: “Ik heb je bij je naam genoemd. Je bent van mij” (in verschillende vertalingen staat zelfs ‘geroepen’). God verliest niemand uit het oog. Onze Joodse weggevoerde medemens niet en ook onszelf niet. Zo zijn we gelijkwaardig aan elkaar en wordt er niemand uitgesloten. In het project wordt dit concreet gemaakt door de Joodse medemens bij de naam te noemen, een daad van liefde. Hiermee wordt de dehumanisering die in de Tweede Wereldoorlog plaatsvond omgekeerd. In Jesaja 43 staat ook: “Jij bent zo kostbaar in mijn ogen” en ”Breng mijn zonen terug van verre, mijn dochters van de einden der aarde.” Op haar eigen wijze geeft Ida hier vorm en stem aan. Als kunstenaar heb je de tools om bijzondere en originele wegen te vinden voor herdenking, zodat mensen deze op een nieuwe en diepere manier kunnen ervaren. Namen & Nummers biedt een persoonlijke en intieme beleving.

**********

Bronnen: Website Namen & Nummers, website Ida van der Lee, e-mails Ida van der Lee, deelname aan Namen & Nummers, eigen ervaring. Foto’s: Grady van den Bosch.

ArtWay beeldmeditatie 28 april 2019