ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kunstenaars

Roorda, Paul - BM - Chris Cuthill

 
Paul Roorda: Antidote 
 
 
 
Het bijbelse pharmacon
 
door Chris Cuthill
 
Dit werk van de Canadese kunstenaar Paul Roorda gebruikt ontraditionele materialen om de relatie tussen ritueel, medicijnen en de veranderende rol van godsdienst in de maatschappij van nu te onderzoeken. De onverwachtse nevenschikking van media uit de sacristie en de apotheek levert op doortastende wijze commentaar op ons idee van genezing.
 
In Antidote zien we bladzijden uit de Bijbel die aan de ene kant zijn opgerold in rolletjes en aan de andere kant een voor een zijn verbrand voordat ze in medicijnpotjes voor vaccins zijn gestopt. Aan de rechterkant staan 475 potjes in 25 rijen, nauwkeurig geordend van Genesis tot Openbaring. Links staan eveneens 475 potjes met verschroeide bijbelteksten erin.
 
‘Antidote’, tegengif, is een middel dat het effect van vergif of een giftige stof tegengaat. De bijbelse tekst in de medicijnflesjes suggereert een tegengif in geestelijke zin. We zouden het vergif als de zonde kunnen interpreteren, een dodelijk venijn dat zich verspreidt in ons lichaam en onze ziel. In deze interpretatie roept tegengif de lange christelijke traditie in herinnering van Jezus die het vergif van de dood inneemt, zodat wij zijn bloed als tegengif mogen drinken bij het avondmaal of de eucharistie. De beker waarover Jezus spreekt in Getsemane was tenslotte een geneesmiddel voor de mensheid maar tegelijkertijd een dodelijk gif voor hemzelf. Zo kunnen we ook in de Gotiek beelden zien waarin het Christuskind een giftige appel vasthoudt als verwijzing zowel naar de zondeval als naar de offerdood die de gevolgen van het gif tegenging.
 
Toen ik dit werk tentoonstelde in een kleine, grotendeels protestantse, christelijke universiteit, luisterde ik naar de studenten toen ze over dit werk stonden te praten. Daar ze als jongeren nog aan het begin stonden van het pad van het geloof, zagen ze er vooral een didactische boodschap in over de zonde (de potjes met verbrande tekst) en het benodigde geneesmiddel (Jezus). Ik wees hen erop dat er aan beide kanten gebruik was gemaakt van bladzijden uit de Bijbel en dat het wellicht aanmatigend was om de onaangetaste tekst als het tegengif te zien. Goede kunst, zei ik, voorziet makkelijke interpretaties vaak van vraagtekens. Ik legde uit dat in het Grieks de term pharmacon zowel medicijn als vergif kan betekenen. 
 
 
 
Voor mij gaat deze sculptuur over een ander bijbelverhaal over vergif. In Numeri lezen we over de koperen slang die Mozes bovenaan een stok bevestigde. Wie gebeten was door een slang kon genezen door naar de slang te kijken en later, in het evangelie van Johannes, vergelijkt Jezus zichzelf met dit beeld. Maar het verhaal over de slang reikt verder dan deze simpele parallel. In 2 Koningen lezen we dat het verbondsvolk tientallen jaren na David en Salomo de koperen slang ging aanbidden als levengever. Ook al overtraden ze de voorschriften van hun godsdienst niet door te kijken naar de slang, toch verwerd hij langzaam tot een fetisj. Door de letter van de Schrift mechanisch na te volgen misten ze de boodschap en de geest van dit symbool.
 
Het bijbelverhaal vertelt ons verderop dat koning Hizkia de veranderde rol van de Nehushtan onderkende en gebood hem te vernietigen. De ‘magische’ eigenschappen die sommige protestantse tradities aan de woorden van de Schrift toeschrijven komen heel dichtbij ‘bijbeldienst’: een heilige fetisj van woorden kan maar al te snel leiden tot een bijgeloof dat niet ver afstaat van de reliekverering van de Middeleeuwen.
 
Ik moet bekennen dat ik een soort Hizkiamoment had toen ik de studenten hoorde praten over de mogelijke ‘godslastering’ van het verbranden van de bladzijden uit de Bijbel. In veel protestantse tradities (Roorda groeide op in een gereformeerde Dutch Reformed traditie) wordt de Bijbel zelf gezien als een object waar kracht van uitgaat. De herhaling van termen als de onfeilbaarheid van de Schrift kan de indruk wekken dat iedere tekst, iedere passage, elk hoofdstuk of vers, een enkele, vaste, objectieve en vaststaande betekenis heeft, hier en nu, overal en altijd. Uit het grotere verhaal gelicht kunnen deze op zichzelf staande genadepillen opgediend worden als antwoorden op de complexe vragen van het leven. Antidote laat me zien dat de grens tussen beeld en afgodsbeeld in iedere traditie overschreden kan worden.
 
De Bijbel is geen antwoordenboek, tenminste niet in de zin waarop Roorda duidt met zijn geprefabriceerde bewijstekstpotjes. Roorda’s werk herinnert mij eraan dat het christelijk geloof zich verbreidde via verhalen, niet via bijbelteksten. Hoewel de bijbelse tekst zeer hooggeacht moet worden, ligt de kracht van de Bijbel in de stootkracht van het goede nieuws dat hij brengt. Het is een verhaal dat vertelt dat de Waarheid een persoon is die we kunnen kennen en niet een verzameling onstoffelijke feiten en aforismen die we moeten bestuderen als ‘goed-voor-iedere-kwaal’ drankjes.
 
Misschien is het verbranden van de tekst gelijk aan de therapeutische beeldenstorm van Hizkia. Alleen nadat de fetisj is vernietigd, kan het verhaal van de Bijbel uit de as herwonnen worden als een tekst met grote kracht: een tekst die onze vooroordelen aan de kant veegt, die makkelijke interpretaties bemoeilijkt en die systematisch geordende grenzen overstijgt.
 
 
*********
 
Paul Roorda: Antidote, bladzijden uit de Bijbel, as, glazen potjes, kurk. Installatie: ashes, glass vials, cork. Installatie: 60 x 90 x 5 cm, 2006.
 
Paul Roorda woont in Kitchener, Ontario, Canada en maakt mixed media tekeningen en sculpturen met gevonden voorwerpen, boeken en natuurlijke materialen. Hij heeft solo en groepstentoonstellingen gehad op verschillende plaatsen in Ontario en Quebec en zijn werk is opgenomen in meerdere collecties, o.a. in de Donovan Collection van de University of St. Michael's College, Toronto. www.paulroorda.com

Chris Cuthill heeft 10 jaar kunstgeschiedenis gegeven aan Redeemer University College in Ancaster, Ontario, waar hij de afgelopen 6 jaar ook hoofd van de kunstafdeling is geweest. Hij doceert kunsttheorie, kunstgeschiedenis en popcultuur. Hij heeft gewerkt als acteur, grafisch kunstenaar en curator. Als kunstenaar heeft hij werk tentoongesteld in Canada, de V.S. en Europa. Textiel en papier collages hebben zijn voorkeur.
 
ArtWay beeldmeditatie 13 juni 2010