ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Kendall, Dinah Roe - door Marleen Hengelaar
Het uur van de waarheid
Een meditatie bij het schilderij ‘The Crucifixion’ (1998) van Dinah Roe Kendall
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker
Dinah Roe Kendall: The Crucifixion, 1998
Dinah Roe Kendalls schilderij ‘The Crucifixion’ (1998) zal velen waarschijnlijk in eerste instantie niet aantrekkelijk voorkomen. Misschien vinden sommigen het zelfs afstotelijk. Toch is het de moeite waard onze blik niet af te wenden, maar ons open te stellen voor wat het schilderij ons te zeggen heeft.
Dit schilderij over de kruisiging is van de Engelse kunstenares Dinah Roe Kendall. Het lijkt in niets op de ons vertrouwde afbeeldingen van Jezus aan het kruis. Hier kijken we naar de achterkant van het kruis en ligt het accent niet zozeer op de lijdende Jezus zelf, maar op de reacties van de omstanders. Het schilderij biedt ons geen ‘kiekje’ van hoe het eruit had kunnen zien op Golgotha, maar door middel van een geheel eigen compositie en door vooral de gezichten van de mensen eruit te lichten wil de kunstenares ons iets zeggen over het kruis. Vorm, kleur en lijn hanteert ze als een taal, een beeldtaal, om iets te communiceren over het afgebeelde. Dit zou je verworvenheid van de moderne kunst of van de twintigste-eeuwse kunst in het algemeen kunnen noemen: we zitten niet meer vast aan een naturalistische weergave van de werkelijkheid, maar we kunnen haar vervormen, abstraheren of andere kleuren geven om haar betekenis duidelijker te laten uitkomen.
Des te opmerkelijker is het dat de christelijke wereld voor zijn vormgeving of visuele presentatie nog wel vaak vastzit aan naturalistische plaatjes, die bovendien, omdat ze in zichzelf zo betekenisloos zijn, overgoten worden met een sentimentele saus. De pastelkleurige nietszeggendheid wasemt je op christelijke bijeenkomsten tegemoet. Maar wat heeft een blauwogige, liefjes glimlachende Jezus nog met de realiteit te maken? Het christelijk geloof wordt zo wereldvreemd. Geen wonder dat velen het wel voor gezien houden.
Eigentijds
De kunstenares zegt in het voorwoord van het boek De hemel op aarde, waarin haar schilderijen over het leven van Jezus zijn samengebracht: ‘Ik probeer de bijbelse verhalen weg te halen uit hun ‘religieuze onwerkelijkheid’ en tracht over te brengen dat deze dingen ook op ieder moment temidden van ons vandaag zouden kunnen gebeuren!’ Om dit te bereiken houdt ze zich niet alleen verre van onrealistische zoetheid, maar plaatst ze de verhalen ook in een eigentijdse setting. Zo laat ze de intocht in Jeruzalem plaatsvinden op het schoolplein van de Porter Croft School in Sheffield (waar het schilderij nu ook hangt) en situeert ze de doop van Jezus in een zwembad.
Als we de bijbelse taferelen van Dinah Roe Kendall op ons laten inwerken, zien we dat hier het evangelie met kracht wordt verbeeld vanuit een gelovig hart. Ze kan de evangeliën tot leven brengen omdat ze ook voor haarzelf leven. We zien weloverwogen, originele composities die de betekenis van de verschillende gebeurtenissen doeltreffend doen uitkomen. Opvallend is dat al deze schilderijen steeds vol zijn van mensen. Centraal staat steeds hoe Jezus met mensen omging en wat Hij voor hen betekende. Het zijn vooral de dramatische gebaren en de sprekende gezichten van Jezus en deze mensen die steeds het verhaal vertellen, geschilderd in felle kleuren en in een expressionistische stijl. De schilderes weet met name ook de liefde van Jezus en de blijde opwinding van de mensen over zijn optreden te verbeelden op een manier die waarachtig blijft en daarom des te sterker spreekt. Dat is misschien wel haar grootste verdienste.
Schrik
Omdat Kendalls schilderijen zo menselijk zijn, zijn ze niet moeilijk toegankelijk, ook al hanteert ze misschien een beeldtaal die ons niet zo vertrouwd is. Laten we eens nader kijken naar het schilderij van de kruisiging. Wat zien we? We zien de rug van het kruis waaraan Jezus hangt. Aan beide zijden van het kruis staat een menigte mensen, van wie vooral de gezichten, vele lijkbleek, sterk uitkomen. In het midden van de menigte vormt zich een vuurrode kloof die aan de bovenkant uitloopt in zwarte wolken.
Om het preciese moment dat hier is afgebeeld te achterhalen, helpt het om het bijbelverhaal erbij te pakken. Hierin wordt verteld dat een grote menigte mensen meeging naar de plaats van de kruisiging. Zodra Jezus opgehangen is aan het kruis, beginnen de omstanders Hem te bespotten: de overpriesters, de soldaten, zelfs een van de misdadigers die aan het kruis naast hem hangt. Ze zijn vol van hun eigen gelijk. Maar dan wordt het donker, zomaar op klaarlichte dag. Drie uur houdt de duisternis aan, totdat Jezus sterft. En vervolgens begint de aarde te beven en komen er barsten in de rotsen. Elders in de stad scheurt het voorhangsel in de tempel en staan doden op uit hun graven. Dat is het moment dat hier weergegeven is: het uur van de waarheid, het moment waarop men zich realiseert dat het toch waar is wat Jezus over zichzelf heeft gezegd. Kendall geeft als toelichting: ‘Ik wilde de schok en de schrik weergeven, die hen beving om wat ze met hem gedaan hadden. Het was onherstelbaar. Ze beseften de tragiek van het gebeurde en het hopeloze verlies.’
Maar laten we verder lezen. De hoofdman en zijn soldaten roepen uit: ‘Waarlijk dit was een Zoon Gods.’ En de schare slaat zich op de borst terwijl men wegloopt. Maar wat gebeurt er hierna met al deze mensen? Hoevelen zijn uiteindelijk in Jezus gaan geloven? Was zijn aanhang in Jeruzalem eigenlijk niet heel klein? Er waren er zelfs onder de discipelen die twijfelden. En de overpriesters hadden soldaten bij het graf laten zetten, zodat Jezus er niet uitgehaald kon worden door zijn discipelen. Maar nadat Jezus er toch uitgekomen was, gaven zij deze soldaten veel geld opdat ze rond zouden vertellen dat de discipelen Hem gestolen hadden. Ze wisten de waarheid, maar creëerden toch liever hun eigen waarheid! En vergaat het ons vaak niet evenzo. De duivel wordt niet voor niets de vader der leugen genoemd. We kunnen zelfs de kruisiging zelf meemaken en met eigen ogen aanschouwen, maar ziende blind blijven, tenzij wij ons hart voor de waarheid openen. Zo stelt het kruis ons voor een keuze. Zou het daarom zijn dat het kruis op dit schilderij scheiding brengt tussen de ene en de andere helft van de menigte, een diepe kloof in de mensheid veroorzakend als een in de aarde gestoken scherp tweesnijdend zwaard?
Wereldschokkend
Het zou misschien goed voor ons zijn om een schilderij als dit op een plek in ons huis te hangen waar we af en toe langslopen. Niet in de huiskamer, want dan zou het zijn werking verliezen, dan zou het weer te gewoon en alledaags worden. Net zoals de genade voor ons juist door haar prominente plaats in de geloofsleer makkelijk haar machtige realiteit verliest. Maar het zou goed zijn om af en toe met dit schilderij geconfronteerd te worden, in de ontstelde ogen van de menigte bij het kruis het ontzag en de afschuw te lezen, en zo onszelf wakker te schudden en ons de grootsheid van Jezus’ werk opnieuw te realiseren.
Want wat hier gebeurde was ongerijmder dan wat dan ook op aarde: Jezus is de goedheid en de Godheid zelve, maar wij ruimen hem uit de weg als een moordenaar. En wat hier gebeurde had kosmische dimensies die verstrekkender waren dan de gevolgen van welke wereldschokkende gebeurtenis dan ook. Het kruis staat immers in het centrum van de geschiedenis, want hier werd het kwaad overwonnen en werd de weg vrijgemaakt naar de uiteindelijke verlossing en vernieuwing van onze wereld. Wat hier gebeurde was ook een groter en mooier geschenk dan wat dan ook maar aan mij gegeven zou kunnen worden. Want dankzij het kruis ligt de weg voor mij open om te leven in verbondenheid met God en zo een nieuw mens te worden. En als ik mij dit alles te binnen breng, kan in mij gaandeweg het besef groeien dat Christus hier niet alleen aan het kruis hangt met pijnlijk uitgerekte armen, maar dat hij ze bovenal uitstrekt in een zegen en in overwinning.
Het boek waarin dit schilderij te vinden is heet De hemel op aarde, Buijten & Schipperheijn/De Vuurbaak 2002, 96 blz., ISBN 90-55-602361, E 29,75 (Engelse versie: Allegories of Heaven, Piquant/IVP, ISBN 19-03-689120). De schilderijen worden steeds vergezeld door de bijbehorende bijbelpassage en een toelichting door de kunstenares.
Dit artikel is gepubliceerd in 2003 in LEV 7, 3 van Stichting l’Abri en in Opbouw 47, 8, Uitgave van de Nederlands Gereformeerde persvereniging Opbouw.