ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunstenaars
Matisse, Henri - BM - Marleen Hengelaar
Kerstnacht van Henri Matisse
.jpg)
Winterfeest
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker
De laatste jaren van zijn leven moest Matisse (1869-1954) als gevolg van een zware operatie zittend werken. Het zijn de jaren van zijn gouache-knipsels. Uit vellen geverfd papier knipte hij vormen die hij plakte op een ander vel papier, ze samenvoegend tot evenwichtige composities vol dynamiek. Nuit de Noel (Kerstnacht) uit 1952 is zo’n knipselwerk, waarvan vervolgens litho’s werden gemaakt. Deze litho laat goed zien waar het om draait in het werk van Matisse: kleur, licht, decoratieve patronen en harmonieuze composities. Opvallend is de symmetrie: bovenaan rechts en links twee witte sterren, daaronder rechts en links twee zwarte sterren en twee witte vormen met een grotere zwarte ster in het midden, waaronder en boven weer twee witte sterren, alle tezamen de bedding vormend voor die ene grote eruit spattende gele ster. Je kunt ook onderaan beginnen met kijken. Dan vormt het blauw als het ware een sokkel die via het blad en de sterren omhoogklimt met erbovenop de gele ster, waaruit als een fontein vervolgens dansende sterren spuiten, die overgaan in neerdwarrelende reuzensneeuwvlokken en nog lager in confettiachtige slierten. Een waar winterfeest van kleur, sneeuw en licht.
Matisse was een kunstenaar die vanuit een humanistische levensvisie de waarde van de mens en de schoonheid van het leven wilde laten zien. Hij zei: ‘Ik streef naar een kunst van evenwicht, van zuiverheid. Een kunst die niet onrustig maakt of verwarrend werkt. Ik zou graag willen dat de vermoeide, overspannen, gebroken mens in mijn schilderijen rust en vrede vindt.’ Hij wilde dat zijn werk ‘een troostrijke invloed zou zijn, een mentale balsem – zoiets als een goede leunstoel’. Daartoe werden zijn werken naar het eind van zijn leven toe steeds abstracter, hoewel zijn vormen altijd iets herkenbaars bleven houden en zo bleven gaan over de zichtbare werkelijkheid.
Kerstnacht was een ontwerp voor een glas-in-lood venster, vandaar de raamvorm en de zwarte horizontale strepen. Voorzover ik weet is dit raam er nooit gekomen. U kent misschien dat andere prachtige raam van Matisse wel van de Levensboom in de Rozenkranskapel in Vence bij Nice, een kapel die van binnen en buiten helemaal door Matisse werd ontworpen en thans als een van de belangrijkste werken van Matisse wordt beschouwd. Dat hij als niet gelovige voor zo’n klus werd gevraagd had alles te maken met het gedachtegoed van de Art Sacré-beweging dat in het midden van de vorige eeuw opgeld deed. Het was een poging om door de beste, meestal ongelovige, kunstenaars in te schakelen weer betere kunst de kerk in te krijgen. Met een aantal mooie resultaten.
De raamvorm geeft dit werk iets sacraals. Zo kan het voor ons heenwijzen naar iets groters dan alleen maar feestvreugde en winterpret. De ster kan ons de weg wijzen naar het enige echte licht dat onze duisternis en winter kan openbreken en met een bovenaardse glans overstralen. De ster kan ons de weg wijzen naar het Christuskind. Iedere donkere dag opnieuw.
*******
Matisse: Nuit de Noel, 1952, litho.
ArtWay beeldmeditatie kerst 2008