ArtWay

Kunstenaars openen onze ogen voor rijkdom en betekenis. Sandra Bowden

Kerk en kunst

Nederland: De Lichtkring, Amersfoort-Kattenbroek

 
Over jou schijnt de HEER, zijn luister is boven jou zichtbaar
 
door Ida Slump-Schoonhoven
 
Aan de noordkant van Amersfoort werd in de jaren ’90 van de 20e eeuw een bijzondere wijk gebouwd: Kattenbroek. Hoofdontwerper is de stedenbouwkundige en architect Ashok Bhalotra. Hij noemt zichzelf een reiziger die zich laat inspireren door beelden, kleuren en geuren, maar ook door denkers, dichters en kunstenaars uit allerlei culturen. Net als zijn landgenoot Rabindranath Tagore zoekt hij naar een harmonische verbinding van culturen. Hij wilde van deze wijk een fantasievolle compositie van atmosferen maken, want, zo zegt hij: ‘Mensen hebben verhalen, herinneringen, verwachtingen en fantasieën nodig om te kunnen overleven.’ Hij koos de thema's 'reizen' en 'thuis zijn' als rode draad voor het plan en schiep ruimte voor een grote variatie aan bouwstijlen, vormen en kleuren. Een belangrijke vorm is voor hem de cirkel, al eeuwenlang bepalend voor de stedenbouw, maar ook symbool van de kosmos, van het cyclische karakter van het bestaan, van geborgenheid en collectiviteit. Als oriëntatiepunt voor de bewoners ontwierp hij dan ook De Ring, een ronde ontsluitingsweg in het midden van de wijk. De Ring wordt doorkruist door de kaarsrechte Laan der Hoven die doorloopt tot de gebogen lijn van Het Masker, de grens van de wijk.
 
Wie over een van deze laatste twee wegen de wijk uitgaat, heeft het zicht op een grote vijver met aan de overkant een gebouw dat net als die vijver de ronding van Het Masker volgt. Het is het kerkgebouw De Lichtkring van de gereformeerde kerk vrijgemaakt, dat prachtig aansluit bij de ronde vormen in de wijk. Bhalotra noemt het 'een gedicht'; het drukt een heel eigen betekenis uit.
 
 
Die betekenis is echter niet zomaar voor iedereen duidelijk. Integendeel, het gebouw heeft iets raadselachtigs: de ronde vorm loopt heel geleidelijk in een opwaartse spiraal omhoog en eindigt in twaalf steigerbuizen, alsof er nog gewerkt wordt. De spiraalvorm is ongebruikelijk in de kerkbouw en de indruk van onafheid al helemaal. Toch is er een beeld dat velen hiermee zullen associëren: de toren van Babel zoals Pieter Bruegel die schilderde. Die toren was een ziggoerat, een Mesopotamische tempel. In de Bijbel wordt de bouw ervan beschreven als een poging om de letterlijk torenhoge ambitie van de mens te verwezenlijken: op eigen kracht de hemel bereiken en aan God gelijk zijn. God zelf verhinderde de voltooiing.
 
 
De kerkelijke gemeente van De Lichtkring wilde iets heel speciaals symboliseren en vond in de inmiddels overleden Aart de Ruiter een architect die affiniteit had met haar geloofsopvattingen. Vaak wordt een kerkgebouw gezien als Domus Dei, het sacrale huis waar God op een heel bijzondere wijze aanwezig is. Maar deze gemeente – in de gereformeerde traditie – ziet dat niet zo. Niet het gebouw is het huis waar God woont. Want anders dan in het Oude Testament waar God voor zichzelf in Jeruzalem een tempel liet bouwen om bij de mensen te wonen, bindt hij zich na Christus' komst niet meer aan een speciale plek. Nu is de gemeente, waar ook op de wereld, de tempel van God, omdat hij woont in de harten van de gelovigen. Dat is het wat De Lichtkring laat zien: de gemeente als het huis van God. En door de associatie met de toren van Babel op te roepen maar het beeld wel te veranderen, wordt nog iets getoond: dat de bouw van dit huis niet het resultaat is van menselijke prestaties. De opwaartse beweging van de spiraal reikt hier niet zo hoog als in Babel. Ze is dan ook geen symbool van ambitie, maar van afhankelijkheid en van gerichtheid op God. En de steigerpijpen die duidelijk maken dat het huis nog niet af is, zijn tegelijk, net als de meer gebruikelijke kerktoren, een vingerwijzing naar de hemel. Ze symboliseren het vertrouwen dat de goddelijke Bouwer het werk zal voortzetten en uiteindelijk zal voltooien.
 
 
Een lichtkring is een kring waarbinnen zich licht verspreidt. Iedereen die het gebouw binnenstapt en aan de buitenkant de kleine, onregelmatig over de muur verspreide raampjes heeft opgemerkt, zal verrast zijn door het uitbundige licht in de kerkzaal. Door die raampjes blijkt volop licht binnen te kunnen stromen, doordat de sponningen in de dikke muur naar de zaal toe schuin uitlopen. De architect lijkt hier geïnspireerd door de kapel van Le Corbusier in Ronchamps. De glazen wand tussen kerkzaal en hal die doorloopt tot het hoge hellende plafond draagt bij aan de atmosfeer, evenals de lichte muren en het heldere blauwgroen van het houtwerk. En als de zon schijnt ontstaat er een kleurrijk lichtfeest in de zaal, want voor een aantal van de kleine raampjes hangen gekleurde transparante kunstwerken. Oudere en jongere gemeenteleden hebben daarop de vruchten van de Geest uitgebeeld, zoals trouw, liefde, blijdschap en vriendelijkheid.
 
 
Het middelpunt van de halfronde kerkzaal wordt gevormd door de hoge preekstoel, de plaats waar tijdens de diensten Gods woord wordt verkondigd. Voor de gemeenteleden is God de uiteindelijke bron van het licht, dat hij door de Bijbel laat schijnen. Ze hebben de Bijbel, meer dan alle mogelijke verhalen en fantasieën, nodig om te overleven. Daarom richten ze zich, gezamenlijk zittend in een halve cirkel, op dit centrum. De lichtbron schijnt, de gemeente kan zich koesteren in het licht en zelf een lichtende kring worden, uitstralend in de omgeving. Ze kennen de profetie in Jesaja 60 over het nieuwe Jeruzalem dat eens zal komen:
 
‘Duisternis bedekt de aarde
en donkerte de naties,
maar over jou schijnt de HEER,
zijn luister is boven jou zichtbaar.’
 
 
In de hal hangt een kunstwerk dat door vrouwelijke gemeenteleden is gemaakt. Ook dat symboliseert dat God zich openbaart in de schepping, door Christus en in zijn woord.
 
 
Overal in het gebouw komt de hele of halve cirkel terug: in de kansel en het doopvont (met de woorden ‘In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest’), in de beide podiums en in de nissen achter kansel en kunstwerk. Het articuleert het bij-elkaar-horen in de lichtkring.
 
Maar ook buiten, voor de rode deuren, is in de bestrating een cirkelvorm gelegd die iedereen lijkt uit te nodigen om de kring te betreden. En de raampjes, klein als ze zijn, doen denken aan middeleeuwse duiventillen, waar de vogels zomaar konden binnenvliegen.
 
 
En dat brengt opnieuw woorden van de profeet Jesaja in herinnering:
 
‘Wie zijn het die daar zweven als een wolk,
die komen aanvliegen als duiven naar hun til?’
 
De Lichtkring staat open voor ieder die de Lichtbron zoekt. ‘Want,’ zegt Jezus: ‘in het huis van mijn Vader zijn veel kamers.’
 
********
 
Ida Slump-Schoonhoven is coördinator van ForumC-Kunst en de Rookmaakerkring.
  
Deze en meer foto's van De Lichtkring: http://www.delichtkring.info/. Op deze website is ook meer informatie over De Lichtkring te vinden.