ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Kunst in de kerk: een pastorale kans
Kunst in de kerk: een pastorale kans
door Mark Delrue
Niemand zal de Kerstdagen compleet negeren, maar het Kerstfeest is vrijwel losgezongen van zijn christelijke oorsprong. De glanzende boodschap van het Kerstevangelie is ondergesneeuwd. Decennia van secularisatie zorgen ervoor dat wij als christenen diep in onze schulp zijn gekropen. Nochtans biedt de Kerstdag ons vele kansen om kunst als pastoraal middel aan te wenden.
Middeleeuws Kersttafereel in Zillis, Zwitserland
Onze kerkgebouwen zijn de mooiste gebouwen. Dit zijn kansen voor ons omdat een kerkgebouw een plaats is waar de vluchtige stroom van de dingen tot stilstand komt, een energieplek voor allen. Kerkgebouwen, ook in een klein dorp, zijn de mooiste gebouwen van het dorp of van de stad. Het zijn ruimten die zich uittillen boven de troosteloosheid van de ondergrondse parkings en boven de architectonische banaliteit van onze winkelcentra. Dat biedt kansen om met Kerstdag onze dorpskerken of kathedralen wijd open te stellen voor alle mensen van goede wil. Met poëzie, met beeldende kunst, met muziek van de polyfonisten, met Kerstbeelden kunnen wij met Kerstdag een warme plek maken in onze kerkgebouwen.
Kunst en kerk bondgenoten?
Drie vragen over de relatie tussen kunst en geloof: zijn kunst en Kerk bondgenoten, plaatsvervangers of elkaars tegenstrevers? Het is moeilijk een normatieve definitie te geven van wat christelijke kunst mag zijn. Kunst die haar thematiek ontleent aan de christelijke bronnen die we in de Schriften en in het leven van de Kerk vinden, definiëren wij als christelijke kunst. Wij kunnen van vrijwel heel de middeleeuwse kunst uit Europa en het Byzantijnse Rijk zeggen dat zij christelijk is. Deze bloeitijd van christelijke kunst is sinds lang een gepasseerd station.
Arnulf Rainer
Kunst en Kerk lijken een gemeenschappelijke grond te hebben. Beide zijn op zoek naar de voorstelling van het onvoorstelbare. Wat wil dit zeggen als we kunst en geloof bondgenoten noemen? Kunst en geloof beogen geen praktisch nut. Zij doen beroep op verbeelding. Arnulf Rainer is iemand die in een zeer katholiek milieu in Wenen is opgevoed. Hij werd bekend door zijn ‘overschilderingen’ (Übermalungen) van beelden en foto’s. Hij brengt een soort sluier aan over het beeld en wij moeten het beeld ontsluieren. Dat is ook een benadering van wat waarheid kan betekenen (Alètheia), het ontsluieren.
We zien nooit de volledige waarheid. Geen mens gaat bij het Melkmeisje van Vermeer zijn melk kopen. Wij gaan het schilderij opzoeken om te zien hoe deze schilder ons binnenleidt in het geheim van de dingen. Vermeer brengt het melkgieten zo in beeld dat het een venster wordt op het mysterie van leven. Een kunstwerk leeft omdat het niet ten volle wordt begrepen. Dat is ook waar voor elk van onze evangelies. De kracht van het beeld ligt in het vermoeden. Dat geldt ook voor ons geloof. Kunst en geloof kunnen bondgenoten zijn, als autonome partners.
Gottfried Honegger: Schepping van de wereld in zeven dagen, Kathedraal van Luik
Als een kunstenaar vandaag vanuit de Kerk een opdracht krijgt, zal de opdrachtgever eerst duidelijk uitleggen wat hij wenst en de evangelische boodschap onverkort verhalen. Het is onze taak om de bijbelverhalen opnieuw, voor mensen die ze niet meer kennen, te ontsluiten. Ik heb de tijd gekend van Hugo Claus, de tijd van Alechinsky. Zij hadden zo geproefd van de katholieke boodschap dat ze er genoeg van hadden. Ik heb ook bij Hugo Claus vaak die agressiviteit gevoeld. Dat is vandaag niet meer zo. Kunstenaars vandaag zijn niet bezwaard door de herinnering aan een dominante Kerk. Ik ontmoet jonge kunstenaars, ongehinderd door enige vooringenomenheid en dat biedt kansen.
Zurbarán
Ik was op een tentoonstelling van Zurbarán en zag daar een schilderij met de mooi geklede vrouw: Santa Casilda. Dat leek mij zo vreemd voor Zubarán omdat ik het verhaal niet kende, zoals de hedendaagse kunstenaars de verhalen van de Bijbel niet kennen. Maar dat is positief. Het verhaal is als volgt: Casilda was de dochter van een koning tiran. Hij liet gevangenen in de kelders van zijn kasteel van honger omkomen. Terwijl haar vader sliep, droeg Casilda eten naar de gevangenen tot haar vader iets vermoedde en zijn dochter midden in de nacht betrapte. Een mirakel gebeurt. De broden in de hand van de dochter worden omgetoverd tot een bloementuil en haar slaapkleed werd een mooie jurk een prinses waardig.
Joost Gevaert
Om christelijke kunst te begrijpen moeten wij het onderliggende verhaal opnieuw meedelen en jonge kunstenaars staan hiervoor open. Bv. de pastoor van Ver-Assebroek, Johan Allegaert, heeft aan kunstenaar Joost Gevaert de opdracht gegeven om een paasthematiek te schilderen. Pasen wordt niet zomaar voorgesteld, maar Maria Magdalena tekent de contouren van Hem die zij in de tuin gezien heeft. De opstanding komt vanuit het donker gat van de dood en het stijgt op naar boven als een bron van licht. Het werk is geïnspireerd door de verrijzenisvoorstelling van Grünewald: in zijn polyptiek te Colmar wordt de lijkwade verheven tot meer dan een troostdoek, een doek dat opgaat, opengaat, ten hemel wordt gezogen, een doek dat van opstanding spreekt. Het werkt als een appél. Pasen is een lied uit lijkwaad opgestaan…. Ook hier de waaier van het kleed, dat opstijgt als verrijzenis. Zo’n werk ontstaat vanuit dialoog.
Kan kunst de plaats van geloof innemen?
Stilte en gewijde ernst hebben kerken verlaten voor de nieuwe tempels die de musea zijn. De processies en offergang zijn thans zeer vaak het stille aanschuiven voor een tentoonstelling. Kunst kan moeilijk aan de basis liggen van een nieuwe godsdienst. Dat kunst en geloof bondgenoten zijn, betekent niet dat zij in alle opzichten eenzelfde taal spreken. Het christelijke geloof leeft vanuit openbaring. Kunst wordt door mensenhanden gemaakt. De kunst beoogt schoonheid en authenticiteit, het geloof beoogt liefde en verlossing. Vandaar een goed bondgenootschap. We moeten van kunst geen godsdienst maken. Kunst kan de dingen wel bevragen en zin geven en iets vertellen over het mysterie van leven als tegengewicht voor vaak nietszeggende sensatiebeelden uit de massamedia. Maar een christen gelooft dat er iets bestaat wat hem te boven gaat en soms aangrijpt, dat het levensmysterie van een andere werkelijkheid is dan het stoffelijke, waarneembare beeld van marmer, brons of verf.
Kunst als blasfemie?
Dit is een beeld dat onlangs door de Vlaamse media aangeprezen werd als een vorm van nieuwe kunst. Ik heb dit soort beelden al gezien in landen als Duitsland, Frankrijk, Nederland …. Soms is het een wolvin die aan het kruis hangt, soms een ander dier. Zo nieuw is dit niet. De bewuste kerk is onttrokken aan de cultus. Wij hebben daar geen zeggenschap meer over, maar voor mij is dit blasfemisch. Het is een banaal idee dat in de media origineel lijkt, maar het is een zoveelste herhaling van iets dat naar sensatie ruikt.
Niet alles is geoorloofd in de kunst. We spreken over blasfemie wanneer kunst dubbelzinnig wordt en het christelijk geloof niet meer au serieux genomen wordt. Het is bijvoorbeeld een stap te ver als Mickey Mouse de plaats inneemt van de Christusfiguur in het Laatste Avondmaal van Da Vinci, een van onze topwerken uit de religieuze kunst. Of als blote dames bij dit kunstwerk worden afgebeeld.
Soms zijn wij te braaf in het dulden van respect voor onze mooie kunstwerken en durven wij niet genoeg. In de FIAC, Foire Internationale d’Art Contemporain te Parijs, drie jaar geleden hing een schilderij van Jezus aan het kruis met naast hem de goede en de boze moordenaar. De boze moordenaar maakte zich van het kruis los, boog zich naar de genitaliën van Jezus en het werd een voorstelling van een masturberende persoon. Het is evident dat dit niet kan. Ik heb dan naar de FIAC geschreven dat dit mij als christen diep gechoqueerd heeft. In de metro in Parijs hing ooit een reclame voor condooms met als onderschrift ‘Kinderen bemint elkander’ (uit Johannes). Ook dit kan niet.
Maar ik wil de huidige situatie ook positief duiden. In de godsleegte van onze tijd begint bij menig kunstenaar ongehinderd door kennis – het voordeel van een tabula rasa – het verlangen te groeien om gewijde schoonheid weer tot uiting te brengen en dat stelt hoopvol. Jonge kunstenaars vragen mij om bijbelverhalen te ontsluiten. Het verhaal van Noah, het verhaal van de blindgeborene en vele bijbelse verhalen boeien hen omdat het weer als nieuw wordt voorgesteld.
Ben Willekens
Dit zegt wel iets over onze tijd. De architectuur van Da Vinci is koud geworden. Alle kleur, alle versiering, alle warmte is verdwenen. Niemand is nog aanwezig. Waar zijn de mensen gebleven in onze zondagsliturgie? Dit beeld van Ben Willekens zegt daar iets over. Is onze liturgie te koud geworden, te verbaal? Het zijn beelden die ons tot gesprek kunnen brengen.
Joël Duccorroy
Een van de grote werken van El Greco is die waar Veronica het gezicht van Jezus droogt. De Fransman Joël Duccorroy, die werkt met autonummerplaten, heeft bij een afdruk van dit meesterwerk geplaatst: ‘main’, waar is jouw hand om de zweetdoek van Jezus te helpen dragen? ‘Fond, noir’, het was nacht. ‘Visage’, waar is jouw gezicht in het verhaal van Jezus? Dit is een heel mooi sprekend beeld dat mensen vandaag beroert.
Georg Meistermann
Hedendaagse kunst is vaak een scherpe getuige van mens en wereld. En toch verdient deze kunst onze aandacht als voorvechter van stichtende waarden tegen onverdraagzaamheid, tegen onmenselijkheid. De kunstenaar Georg Meistermann heeft in Keulen de naoorlogse glasramen voor Sint-Gereonskerk ontworpen. Hij onderstreept dat de Kerk die kunst wil, niet mag afwijzen wat zij nog niet begrepen heeft. Zij moet luisteren naar de signalen die de kunst uitzendt zoals aanklacht, ironie, erotiek, realisme en vervreemding. Ze dient m.a.w. te luisteren naar de geseculariseerde kunstenaar.
Romeo Castellucci
Romeo Castellucci toonde in zijn theaterstuk een huiselijke scene met twee personages, een oude zieke vader en een zoon die hem vreugdeloos, maar toch liefdevol verzorgt. Op de achtergrond van de scene kijkt een levensgrote Christus als getuige van het hele gebeuren. Hij kijkt de toeschouwer recht in de ogen. Het is de Salvator Mundi geschilderd door Antonello da Messina, een schilder uit de 15de eeuw. In de loop van het theaterstuk verliest de zoon zijn geduld maar toch blijft zijn liefde overeind. Plots heeft hij weer een woede-uitbarsting, hij slaakt een kreet van verzet. Op de scene wordt de Salvator Mundi verduisterd en een tekst van psalm 23 verschijnt ‘Gij zijt mijn Herder’. De toeschouwer ziet ook minder goed leesbaar ‘Gij zijt mijn Herder niet’. De gekwetste zoon gaat om Zijn liefde voor vader smeken ‘Eli, Eli, lama Sabachtani’. Hier raken wij de kern van het christelijk geloof. Castellucci weet dit christelijke thema met kracht en waarheid te vertolken. Dit theaterdecorum doet denken aan Jezus’ laatste avondmaal. De zoon knielt om rug en benen van vader te wassen. Is dit niet een echt Christusbeeld? Zelden stond men in de theaterkunst zo dicht bij het mysterie van het kruis. ‘Mijn Herder zijt gij, o mijn Heer. Als gij het bent, toon het mij dan.’ Onze tijd is zozeer het noorden kwijt en tegelijkertijd hongerig naar spiritualiteit. Het is dikwijls in tentoonstellingen te zien hoe die honger naar spiritualiteit aanwezig is. Het zou jammer zijn dat wij op kunstgebied steeds maar moord en brand schreeuwen. Castellucci’s beelden worden zovele invocaties tot de afwezige God die zwijgt. De tragedie van onze tijd. Bevat christelijk geïnspireerde kunst niet steeds een paradox: oog voor de traditie met een blik naar de toekomst? Het christelijk mysterie blijft een boodschap vol schijnbare tegenstelling.
Andres Serrano
Dit is een detail van een foto van Andres Serrano, een groot fotograaf. Hij doopte een waardeloos klein plastiek kruisje in een glas gevuld met eigen urine en bloed. Het in urine onderdompelen is een denigrerende daad. Ja, deze is een vernederde Christus, ondergedompeld in urine maar een Jezus als volledig mens. Wij worden toch allen geboren, zoals Porphyrius van Tyrus (234–305) schrijft, ‘inter urinas et faeces nascimur’, between shit and piss. Natuurlijk choqueert dat, maar het is nog geen reden om die foto’s te gaan scheuren, wat zo vaak gebeurd is. Integristische bewegingen hebben moord en brand geschreeuwd, zich blindstarend op de materie. De kunstenaar werd van blasfemie beschuldigd. En toch wordt dit beeld door licht bewoond. Het straalt naar eeuwigheid. Zijn foto vertolkt een visie bepaald door christelijke thematiek namelijk door de paulinische christologie. Wij verkondigen een gekruisigde Christus, voor joden aanstootgevend en voor heidenen dwaas (1 Kor. 1,23). Hij die de gestalte van God heeft aangenomen, had zijn gelijkheid aan God niet vastgemaakt. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd aan een mens gelijk (Fil. 2,6-7).
Beeldende kunst kan een rol spelen bij de verkenning van bijbelse verhalen. Zij ontsluit ze op een andere wijze dan wat woorden aan uitleg bewerken. De bijbeltekst verhaalt een gebeurtenis, een parabel, een wonder. Beeldende kunst onthult op indringende wijze wat achter die woorden schuilgaat. Beelden reiken ook verder en dieper dan alleen maar illustratie. De Rooms-katholieke Kerk heeft vroeg ingezien dat het mogelijk is om via beelden de grenzen van het geschreven en gesproken woord te overstijgen. Zo kan kunst een middel zijn tot catechese en verdieping.
Twee valkuilen
Ik wil waarschuwen voor twee valkuilen. Wij bezondigen ons dikwijls aan een eerste valkuil die ik de ‘zoete valstrik’ noem.
Dit is een Christus die zo androgyn is, een bijna erotisch beeld gemaakt door een vrome zuster uit Polen. Voor mij kan dit niet. Wanneer kunstexpressie verward wordt met geloofspropaganda is het resultaat meestal ideologisch hol en artistiek armzalig – denk aan de propagandakunst van het nationaalsocialisme. Promotiekunst is zonder kracht. Kunst louter in functie van catechese of liturgie is vaak kunst zonder ‘raden’ en ‘vermoeden’. Kunst is meer dan een ondergeschikt werkinstrument. Ze is meer dan illustratie. Wij kunnen als Kerk slechts op grote kunst rekenen als wij die kunst als een volwaardige gesprekspartner mogen beschouwen.
Sérgio Ferro
In de kathedraal van Rijsel hing een mooie kruisweg van Sérgio Ferro, een kunstenaar die de gevangenis heeft doorstaan omwille van zijn inzet voor de allerarmste boeren in Brazilië. Hij heeft deze 14 kruiswegstaties opgevat als een getuigenis van zijn persoonlijk lijden in de strijd voor de bevrijding van het Braziliaanse volk. Hij was bevriend met de bevrijdingstheoloog Leonardo Boff die in het lijden van Jezus de miserie van de armsten onderkent. Ferro heeft Christus in de aardekleur van de boerengrond van Brazilië geschilderd. Een paar jaar geleden wilde ik met vrienden nog eens die kruisweg bekijken, maar hij hing er niet meer. Men heeft deze vervangen door een zoeterige kruisweg à la Modigliani, maar dan een slechte Modigliani. Jammer dat de kruisweg van Ferro nu in de kelder van het museum staat. We moeten bedacht zijn om niet te vlug toe te geven aan de zoete valstrik. Er zijn katholieken, vrome mensen die gingen klagen bij de bisschop over Ferro’s kruisweg. De Kerk mag niet luisteren naar kleine groepen die de klok naar het verleden willen terugdraaien. De plaatselijke kerkgemeenschap wil nog te veel greep hebben op de modaliteiten van kunstexpressie. Wij verkiezen vaak de vertrouwde, gecontroleerde beeldspraak van bevestiging en herkenbaarheid van het geloof en gaan te veel zoeken binnen ons vertrouwde kleine milieu. Ik noem dat het sacristiemilieu. Daarbij komt ook dat de Kerk ‘vermoeide ogen’ heeft en te weinig zienskracht als het op kunst aankomt. Ze staat te wantrouwig tegenover wat nieuw is en ze kijkt op angstige wijze naar wat onbekend is en riskant lijkt.
Een tweede valkuil is die van kunst als nieuw statussymbool, als comfortabele kunst voor alleen nog welgestelden. Actuele kunst is het nieuwe statussymbool geworden van de allerrijkste mensen zodanig dat kunst onbetaalbaar wordt voor een kerkfabriek of voor een parochie. Mensen zouden heel terecht zeggen dat de kerkfabriek of een parochie geen peperduur kunstwerk kan kopen zolang er nog zoveel armen in de parochie zijn.
We hoeven ons vandaag niet alleen zorgen te maken om christelijk geïnspireerde kunst, maar ook om de kunst zonder meer. Er is op hedendaagse kunst terecht de verdenking dat ze er is voor de financieel krachtige superelite en daar mogen wij niet aan mee doen. Het evangelie kan met zijn boodschap de kunst vandaag een dienst bewijzen namelijk door de idolatriezucht van het actuele kunstsnobisme los te weken uit de potsierlijke commercie waarmee de kunsthandel zich getooid heeft.
Herbert Falken
De kunstenaar is Herbert Falken is priester in Aken. Hij is een homiletisch geschoolde priester, met spreek- en schrijftalent. Op 7 mei 1995 schrijft hij in zijn dagboek: ‘Gedichten van Johannes van het Kruis schreef ik telkens opnieuw over.’ Hij noemt zijn beelden ‘Gitterköpfe’, aquarellen geïnspireerd door de poëzie van Johannes van het Kruis. Deze ‘Gitterköpfe’ verbeelden in ovaalvorm een mensenhoofd omzwachteld en verbonden met zwart-grijze windsels. Herbert Falken noemde deze Gitterköpfe ‘Stille Zaterdagbeelden’, ‘Tunnelbeelden’ waar licht het langzaam wint van duisternis. Ze spreken tegelijkertijd van vergankelijkheid en van eeuwigheid. Wat zien we in deze ‘Stille Zaterdagbeelden’? Vanuit leegte en stilte evoqueert hij een bron van licht te diep om door te kijken. Falken weet dat verrijzenis niet kan worden voorgesteld. Zijn beelden spreken van de onbekende wereld aan de overkant. Maar er schuift al Paaskracht in die leegte, het licht breekt door. De kunst van Falken belet mij om te haastig over te stappen van de duisternis van Goede Vrijdag naar het feest van Pasen. Zoals in de zaterdagliturgie zo mooi wordt gezegd: ‘Het werd duister, het bleef duister, het werd ochtend, het werd licht’.
Sarkis
Een werk van Sarkis, een Turks-Armeense conceptuele kunstenaar woonachtig in Frankrijk, is ook geïnspireerd door het meesterwerk van Grünewald. Deze handen vertolken niet enkel het tedere gebaar van Johannes de Evangelist naar Maria toe, maar ook het gekwelde handgebaar van Maria Magdalena.
Wanneer het woord ‘christelijk’ aan het begrip kunst wordt toegevoegd ontstaat er verwarring. Dit soort kunst is als dragende cultuurvorm uitgestorven. De 20ste eeuw was een eeuw van secularisatie. Maar dat betekent niet dat de Bijbel uit onze cultuur verdwenen is. Veel bijbelse verhalen passen naadloos in onze tijd omdat de emoties die erin verwoord worden niet verschillen van wat ons nu raakt. Bovendien is het boeiend te zien hoe kunstenaars ook vandaag omgaan met krijtlijnen van de christelijke beschaving en met religieuze symbolen. Wat is nog christelijke kunst? Is het alleen kunst die iets laat zien van de christelijke boodschap? Kunst zonder meer kan ook toegang verlenen tot het mysterie van de incarnatie en kan hierin een betrouwbare begeleider zijn voor ons.
Bill Viola
De videofilm ‘The Greetings’ (1995) van Bill Viola is geïnspireerd door het schilderij De Visitatie van Pontormo (16de eeuw): de ontmoeting van Elisabeth met Maria. Er ligt vaak meer schoonheid in het zoeken dan in het vinden. Vragen openen en klerikale antwoorden sluiten. Weet de Kerk in open dialoog en in wederzijds respect kunstenaars te ontmoeten en te inspireren? Durft zij ook hen die ver van het christelijk geloof staan – en dat zijn de meesten – vanuit de christelijke boodschap tot nieuwe creativiteit te bewegen?
Mark Wallinger
Een prachtig beeld van Mark Wallinger in de National Gallery, in London. Een Ecce Homo, maar ook zo sprekend voor de hedendaagse mens, ook voor diegenen die het verhaal niet kennen. Zal de kerkgemeenschap erin slagen interesse te wekken voor de verhalen van de Bijbel bij de generatie jonge kunstenaars, vaak ongehinderd door kennis? Dat kan boeiend zijn, want wat onbekend is, wordt weer nieuw. Heeft de Kerk voldoende veerkracht en authenticiteit om de kunstenaars, agnostisch in het christelijk geloof, maar open en ontvankelijk voor een boodschap die zij niet kennen, te begeesteren met een authentiek getuigenis? Authentiek wil zeggen dat wat wij preken ook in daden zichtbaar wordt. Er zal altijd een discrepantie zijn tussen de twee, maar het verschil mag niet te groot zijn.
Andres Serrano
Dit is een prachtige piëta van Serrano waarbij Maria een blanke vrouw is met een dode zwarte Christus op haar schoot. Ze staat zo dicht in onze cultuur van mensen die sterven onderweg, mensen die sterven in de oorlog.
Mag de geloofsgemeenschap nog dromen van een moment waarop de agnosticus van goede wil bij het bezoeken van een kerkgebouw geraakt wordt en ontwaakt tot innerlijkheid door de kracht van de schoonheid die het cultusgebouw ontvouwt? Wij zijn soms te laks in het afstaan van kerkgebouwen. We kunnen met die gebouwen iets doen. Het is een moeilijke discussie en het is waar dat er te veel kerken zijn. We moeten bidden om de gave van onderscheid waar het op aan komt. Van wezenlijk belang zijn de mensen die op zondagnamiddag vrijwilligerstaken opnemen om bezoekers te ontvangen in het kerkgebouw. Het kerkgebouw is voor kunstenaars de aangewezen plaats voor verwondering en ontdekking van wat kunst heet. Kunst hoort als vanzelf bij dat gebouw. Deze kunst is niet alleen een reservoir van bezonken betekenissen, maar ook van potentiële zingeving.
Mag een opleving in de kunst die inspiratie vindt in christelijke mystiek, spiritualiteit en bijbelse boodschap in een pluralistische en multiculturele samenleving nog kansen krijgen? Dit is een steek naar onze media toe. Ze zijn heel allergisch geworden aan wat van de Kerk uitgaat. Deze vragen leiden naar de dynamiek van leerzaamheid. Deze leerschool heeft slaagkansen wanneer de geloofsgemeenschap ook zichzelf durft te bevragen en als pelgrim zoekend durft te zijn. Te vaak speuren wij naar zekerheden terwijl vragen ons leren zoeken. Misschien zijn antwoorden niet helemaal van deze wereld. De eerste woorden van de Paaschristus zijn vragen: Waarom ween je? Wie zoek je? Simon, zoon van Johannes, bemin je mij? Aan de, als bange wezens, verzamelde apostels stelt hij de vraag: Waarom zijn jullie zo ontzet en waarom zijn jullie ten prooi aan twijfel?
Dit illustreert wat de taak van een kunstenaar is? In de Twin Towers werkte een blinde bediende met zijn begeleidingshond. Deze hond heeft in de chaos van het hele gebeuren aangevoeld dat hij iets moest doen voor zijn patiënt. Hij heeft de man naar beneden langs de trappen meegesleurd, door de rook en het water heen en heeft die man gered. Is dit niet een krachtig symbool voor de kunstenaar vandaag? Kunstenaars zijn wachtposten in onze samenleving. Zij voorvoelen soms beter dan wij waar het op aankomt, zoals de hond in de Twin Towers. Indrukwekkend dat de grote Rostropovitch op 11 november 1989, nog bij de afbraak van de Berlijnse muur, de Cello Suites van Bach is komen spelen. Bij grote gebeurtenissen, ook in ons kerkgebeuren, hebben wij de kunst nodig als klank bij onze boodschap.
Besluit
500 jaar geleden, toen de renaissance doorbrak, werd ze aanvankelijk bijna door iedereen ervaren als een culturele en sociale chaos. Tot duidelijk werd dat hier een nieuwe visie op de werkelijkheid zich manifesteerde. Ook vandaag staan wij tegelijk als deelnemers en als toeschouwers op de drempel van een tijdsgrens, van een cultuurgrens. Breukvormen in de cultuur zijn altijd interessant voor wie open staat voor het onverwachte.
Kunstenaars stellen de Christusfiguur vaak voor als symbool voor al wat verkeerd loopt in de maatschappij. Dat is goed, maar niet voldoende. Als christenen hebben wij ook nog een taak om te getuigen van de paaskracht, van Christus die verder reikt dan wij kunnen vermoeden. Naar Christus’ voorbeeld is het leven niet alleen een lijdensweg, maar ook een Alleluia en een Pinksterfeest. De wereld overvol van lijden is een ononderbroken kreet om hulp – dat is heel duidelijk in onze maatschappij – maar voor een christen kan de kreet zo klinken dat hij door de schreeuw heen uitmondt in een lied van hoop. We kunnen dit het best vergelijken met de muziek van Bach. Het koraal ‘Christ lag in Todesbanden’ komt eerst dan tot zijn volle recht als je de tekst tot het einde toe leest met zijn Alleluialoflied. En ook in het laatste meesterwerk van Bach, de ‘Hohe Messe’ mag je het solistische gezongen ‘Crucifixus’ niet losmaken van het door het koor gezongen ‘Et resurrexit’. Het kruis van Jezus – en dat is eigenlijk onze taak in de dialoog met kunstenaars – is een boodschap van hoop in pijn. Christelijk geïnspireerde kunst leert ons dat wij in de kruisiging van Jezus en de kruisgang van het leven niet bedrogen zijn, maar bemind. Kan schoonheid de wereld wellicht toch redden? Misschien, als schoonheid de naam mag dragen van liefde, moed en gerechtigheid. De Grieken kenden dit al. Schoonheid en goedheid gingen bij hen hand in hand. Of zoals Frederik van Eeden het zo mooi zei: ‘Het is een mooi ding een goed mens te zijn.’ Als wij dat kunnen, denk ik dat kunstenaars graag openstaan voor elke boodschap die van het evangelie mag uitgaan.
*******
Bron: Forum 1 december 2018, Interdiocesaan Pastoraal Beraad, Guimardstraat 1, 1040 Brussel, www.ipbsite.be
Mark Delru is priester in het bisdom Brugge en kunstkenner.
Meer:
28 maart 2024 / Rouault, Chagall, Arcabas en Jacques Maritain28 februari 2024 / Hoe kunst werkt
01 februari 2024 / Geometrie in de christelijke kunst
Geometrische verschijningsvormen doen ons meer begrijpen van een God, wiens ontwerp voor het heelal doortrokken is van subtiele onderliggende getalsverhoudingen.
Lees meer...13 oktober 2023 / Peter Howson – De uitputtingsslag
door Willem de Vink
Wie in de wereld van Peter Howson duikt, wordt door elkaar geschud, overweldigd en murw gebeukt door een bombardement aan gewelddadige beelden.
Lees meer...07 augustus 2023 / De kerk: partner in onze culturele ontwikkeling
door Grady van den Bosch
Op welke manier kan de kerk partner zijn in de culturele ontwikkeling van de Nederlander van nu?
Lees meer...12 juni 2023 / De Heilige Driehoek Biënnale in Oosterhout
TENTOONSTELLING: GELO0F
De Heilige Driehoek Biënnale in Oosterhout, 3 juni t/m 16 juli 2023
door Wessel Stoker
Lees meer...28 april 2023 / Jan Pieter Gootjes: KNOWN
veertig jaren tijd,
een dorstige druppel op eeuwig
doortocht.
vandaar en waarnaartoe
verlangen naar rust.
10 april 2023 / Jan Pieter Gootjes: KNOWN
veertig jaren tijd,
een dorstige druppel op eeuwig
doortocht.
vandaar en waarnaartoe
verlangen naar rust.
16 februari 2023 / Littekens. Bij Garden of Scars van Ibrahim Mahama
door Klaas Holwerda
Het is ronduit schokkend geconfronteerd te worden met de omvang van de Nederlandse rol in het slavernijverleden.
Lees meer...06 januari 2023 / Nigel Halliday: Het abstract expressionisme
Zou een kind dit ook kunnen maken? De schilders zelf namen hun werk heel serieus en gebruikten het om antwoorden te vinden op hun diepste vragen.
Lees meer...01 december 2022 / ArtWay nieuwsbrief 2022
Nieuwsbrief
en
Boekenlijst 2022
Lees meer...20 oktober 2022 / Kuyper, kunst, kerkbouw
Na drie eeuwen stilte over kunst op het theologische gereformeerde erf was daar opeens Abraham Kuyper, wiens grote verdienste het was dat hij de kunst opnieuw op de kaart zette.
Lees meer...06 september 2022 / Juliaan Lampens: Bedevaartskapel van Kerselare
door Koenraad De Wolf
Te midden van een zee van banale architectuur pleitte architect Lampens zijn hele leven voor een eerlijke en degelijke bouwkunst.
Lees meer...04 augustus 2022 / Woord in beeld in het werk van Roel Herfst
'Je moet ervoor zorgen dat de eerste reactie van de beschouwer niet het lezen van de tekst is, maar het geboeid zijn door de visuele ervaring van de totaliteit.'
Lees meer...01 juni 2022 / Magdalena Abakanowicz: The Unrecognised
In het Citadelpark in Poznan waar in 1945 Duitse en Russische soldaten een nietsontziende strijd hebben gevoerd, staan in de groene vlakte 112 verroeste sculpturen.
Lees meer...21 april 2022 / De kerk: partner in onze culturele ontwikkeling
door Grady van den Bosch
Op welke manier kan de kerk partner zijn in de culturele ontwikkeling van de Nederlander van nu?
Lees meer...08 april 2022 / Kruisweg van Pierre Servat
'Het hele lijdensverhaal laat ik afspelen in onze tijd. Een tijd die voor miljoenen mensen een lijdensweg op aarde is. Vele onschuldige mensen worden steeds opnieuw vermoord, gemarteld, gestenigd, de handen afgerukt.'
Lees meer...16 maart 2022 / De Bijbel is niet veilig
door Ned Bustard
De Bijbel is een boek over gewone mensen die naast geestelijk ook hebzuchtig, berooid, haatdragend, seksueel en egoïstisch zijn.
Lees meer...22 februari 2022 / Barmhartigheid in de kunst
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker
Hier wordt de barmhartigheid gevierd, ook als die gepaard gaat met offervaardigheid en lijden.
Lees meer...07 januari 2022 / Kuyper, kunst, kerkbouw
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker
Het was Abraham Kuypers grote verdienste dat hij de kunst opnieuw op de gereformeerde kaart zette.
Lees meer...09 december 2021 / Nieuwsbrief en boekenlijst 2021
Over het voortbestaan van ArtWay
Vanaf Pasen 2022 – precies twaalf jaar na de start van ArtWay – verschijnt de beeldmeditatie niet langer wekelijks, maar maandelijks.
Lees meer...03 november 2021 / Joseph Beuys: Een spirituele en Duitse kunstenaar
door Wessel Stoker
Beuys ontwerpt met behulp van redevoeringen, interviews, Aktionen, vitrines en environments een nieuwe maatschappijorde als een Gesamtkunstwerk.
Lees meer...06 oktober 2021 / Spel van Licht
Door
Ingrid de Zwart, predikant
en
Mayke van Veldhuizen, choreograaf en danser
Lees meer...24 augustus 2021 / Maria Magdalena – Kroongetuige, Zondaar, Feminist
Een boekbespreking door Wilma Wagenaar
De kunstwerken zeggen meer over de tijd waarin zij gemaakt zijn dan over Maria Magdalena zelf.
Lees meer...27 juli 2021 / De bijna honderdjarige Jentsje Popma
door Jan Henk Hamoen
Glaskunst als geloofsbelijdenis. De bijna honderdjarige Jentsje Popma: schilder, beeldhouwer, glazenier
Lees meer...30 juni 2021 / De zee van God die in de vensters staat
door Marco Batenburg
Ik wil onderzoeken welke betekenis beschilderde glasvensters in een kerkgebouw hebben.
Lees meer...13 mei 2021 / Ineke Ruiter: Tekentaal en rouw
Het maakt niet uit waar je geboren wordt, een kind gaat tekenen en maakt duidelijk wat hij of zij nodig heeft.
Lees meer...21 april 2021 / De kerk: partner in onze culturele ontwikkeling
door Grady van den Bosch
Op welke manier kan de kerk partner zijn in de culturele ontwikkeling van de Nederlander van nu?
Lees meer...23 maart 2021 / Vijftig jaar kunsttheologie: 1970 tot heden
door Victoria Emily Jones
Er is in de afgelopen halve eeuw, vooral in de laatste twintig jaar, enorme vooruitgang geboekt op het terrein van de kunsttheologie.
Lees meer...10 februari 2021 / Leendert Houtekamer, beeldhouwer (1956-2020)
door Adri Geelhoed
Er is een grote schoonheid in dit beeld van monumentale rust en diepe droefheid. Het beeld is niet alleen buitenkant, materie, het toont ook geest.
Lees meer...08 januari 2021 / Cornelis Rijnsdorp
door K. van der Zwaag
Anne Schipper ontrukte Rijnsdorp aan de vergetelheid door twee boeiende proefschriften aan hem te wijden.
Lees meer...11 december 2020 / Kerstnieuwsbrief 2020
Wat het Artway-platform zo mooi maakt is het wereldwijde bereik; dankzij onze meertaligheid. In alle landen van de aarde zijn er ArtWay-bezoekers.
Lees meer...18 september 2020 / BOEKBESPREKING KUNST D.V.
door Gertjan Schutte
Kunst wordt te vaak nog gezien als een optie die ook weer overbodig is, in plaats van een onmisbaar onderdeel van het leven.
Lees meer...17 augustus 2020 / BOEKBESPREKING
Hoe andere culturen de Bijbel zien
Christian Weber, Wie andere Kulturen die Bibel sehen. Ein Praxisbuch mit 70 Kunstwerken aus 33 Ländern.
Lees meer...17 juli 2020 / Neocalvinisme en kunst IV
Lambert Zuidervaart: de betekenis van een kunstwerk is geen neutraal feit maar een meer of minder waardevolle bijdrage aan het floreren van mensen in de samenleving.
Lees meer...12 juni 2020 / Neocalvinisme en kunst III
Calvijn en kunst: zuivere visie of blinde vlek?
door Adrienne Dengerink Chaplin
Lees meer...14 mei 2020 / Neocalvinisme en kunst II
Hans Rookmaaker: De vrijheid van de kunstenaar
De Here spreekt ons aan als mondige mensen, die in vrijheid aan het werk kunnen en mogen gaan.
Lees meer...17 april 2020 / Neocalvinisme en kunst I
Interview (1992) door Pieter van Kampen met Calvin Seerveld, emeritus hoogleraar in de esthetica.
Dit is de eerste blog in een serie over neocalvinisme en kunst
Lees meer...25 maart 2020 / De Pietà
door Grady van den Bosch
De Pietà is intiem en tijdloos. Het is een close-up van de relatie tussen de moeder en haar dode kind, in oorsprong Maria en Jezus.
Lees meer...22 februari 2020 / De mythe over de kunstenaar
Onze cultuur is doortrokken van ideeën over kunstenaars. En dat roept de vraag op: wat voor invloed hebben die ideeën op ons handelen en leven als kunstenaar?
Lees meer...15 februari 2020 / Tussen figuratief, decoratief en abstract
Na de Tweede Wereldoorlog pakten kunstenaars vrijwel allemaal hun figuratieve stijl op van voor 1940. Maar de nieuwe abstracte kunst drong op. Wat betekende dit voor de kerkelijke kunst?
Lees meer...07 december 2019 / ArtWay Nieuwsbrief 2019
Steun ArtWay en ontvang het boek Kunst D.V. over calvinisme, neocalvinisme en kunst.
Lees meer...16 november 2019 / Laagvliegers, God en het alledaagse
door Ignace Schretlen
Misschien heeft Hij mij geleerd dat niets in het alledaagse vanzelfsprekend is.
Lees meer...23 september 2019 / Thijs Buit, schilder
Arie Slob: 'Ik durf wel te stellen dat Thijs Buit in kringen van gereformeerde calvinisten baanbrekend werk heeft verricht.'
Lees meer...04 september 2019 / Adhémar Vandroemme: De lijdende Christus
door Koos van Noppen
Ik kan deze beeltenis niet los zien van de context. In dit West-Vlaamse stadje en de ommelanden telt men de doden van de Eerste Wereldoorlog bij tienduizenden.
Lees meer...31 juli 2019 / De Biblebelt in het Catharijneconvent
door Ineke de Jong
De werken van de hedendaagse refokunstenaars vormen wat mij betreft het hart van de tentoonstelling. Zij vertalen de refobelevingswereld in beelden.
Lees meer...02 juli 2019 / QR-code van Paul Boer bij de Fundatie
Door deze unieke grafische afdruk te scannen wordt het kunstwerk zichtbaar. De code dient namelijk als een poort naar zijn kunstwerk, terwijl het kunstwerk op zijn beurt ook een poort is.
Lees meer...08 juni 2019 / Moderne kunst met christelijke thematiek
Wessel Stoker over zijn nieuwe boek
Kunst met christelijke thema’s staat ten dienste van de spiritualiteit van mensen binnen en buiten de kerk.
Lees meer...29 mei 2019 / Moderne kunst met christelijke thema’s
Wessel Stoker over zijn nieuwe boek
Kunst met christelijke thema’s staat ten dienste van de spiritualiteit van mensen binnen en buiten de kerk.
Lees meer...03 mei 2019 / Kunst als onderdeel van de theologiestudie
Niet alleen christelijke kunst is voor de theologieopleiding belangrijk. Ook wereldse kunst is belangrijk omdat je je als theoloog altijd verhoudt tot de samenleving waarin je je bevindt.
Lees meer...27 april 2019 / Het beeld na de beeldenstorm
door Jacolien Wubs
Er is zoiets als een vroege protestantse beeldcultuur. Na de Beeldenstorm en Reformatie werd gezocht naar nieuwe manieren om de kerkruimte in te richten en te verfraaien.
Lees meer...13 maart 2019 / Art Stations of the Cross
Eigentijdse KUNSTPELGRIMAGE in Amsterdam 6 maart - 22 april
Wij hopen dat u als een pelgrim op pad wilt gaan, op zoek naar medemenselijkheid en compassie, op zoek naar meer, naar meer liefde en meer God.
Lees meer...08 januari 2019 / Werk, Bid & Bewonder
De Mythe Voorbij: Over kunst en calvinisme in het Dordrechts Museum
door Lieke Wijnia
Lees meer...01 december 2018 / ArtWay nieuwsbrief
ArtWay heeft bijzondere plannen voor 2019!
Na Londen, Washington en New York is nu Amsterdam in beeld voor een toonaangevende kunsttentoonstelling met de titel Art Stations of the Cross.
Lees meer...11 oktober 2018 / The Turn Club
door Grady van den Bosch
Het is bijzonder inspirerend om kunstenaars van allerlei slag te ontmoeten, die net als jij idealen hebben voor een betere samenleving.
Lees meer...13 september 2018 / Kunstenaarsechtpaar Berry en Janny Brugman
door Jan van der Kolk
Om goed te kunnen werken, wilden ze met rust gelaten worden. Het gevoel van onafhankelijkheid gaf hun rust en vrijheid.
Lees meer...09 augustus 2018 / Portret Florence de Werquignoeul
door Koenraad De Wolf
Dit portret vertelt het (vergeten) verhaal van de Contrareformatie en de heropbloei van het kloosterleven in de Zuidelijk Nederlanden.
Lees meer...13 juli 2018 / Neo Rauch in Zwolle
door Marieke Herweijer
Juist door de confrontatie met de absurdistische kant van het leven intrigeert het werk van Neo Rauch.
Lees meer...17 mei 2018 / Toespraak van Herwi Rikhof
bij de presentatie van zijn nieuwe boek over de Cenakelkerk van de Heilig Landstichting
‘Ik heb deze kerk leren waarderen als een echte kerk.’
Lees meer...23 april 2018 / Lodewijk Schelfhout. Nederlands eerste kubist
door Lisette Almering-Strik
Het is lastig om Lodewijk Schelfhout te plaatsen binnen de Nederlandse kunsthistorie.
Lees meer...04 april 2018 / Blog van Rikko Voorberg
Blog over de kunst van het oefenen
'Nou,' zei hij, 'ga maar doen wat jij moet doen, daar valt vanzelf een vorm omheen.'
Lees meer...15 maart 2018 / Bijbelse vrouwen als aartsmoeders
door Wim Eikelboom
De Zwolse beeldhouwer Thijs Kwakernaak maakte tien houten beelden van vrouwen uit de Bijbel. Stuk voor stuk beelden met een sterk karakter.
Lees meer...23 februari 2018 / Creativiteit en kijken met het hart
door Gottfrid van Eck
Als we volwassen worden, zullen we hopelijk ontvankelijk blijven voor het wonder van het leven en ruimte blijven scheppen voor het niet-zichtbare.
Lees meer...30 januari 2018 / Adri Geelhoed over liturgische kleden
Liturgische kleden geven kleur aan het kerkelijk jaar en herinneren de kerkganger daaraan, net zoals de gezangen die gezongen worden.
Lees meer...01 januari 2018 / Recensie Oog in Oog van Kick Bras
door Marieke Herweijer
Kick Bras schrijft over meditatie, spiritualiteit en mystiek. In dit boek focust hij op de christelijke mystiek en hoe die terugkomt in de beeldende kunst.
Lees meer...06 december 2017 / ArtWay Nieuwsbrief December 2017
Wim Eikelboom, voorzitter van ArtWay, praat u bij over het reilen en zeilen van ArtWay in het afgelopen jaar.
Lees meer...14 november 2017 / Nieuwe maatschappelijke spiritualiteit in de kerk
Zoals in andere steden krijgt ook in Zwolle het kerkgebouw een andere betekenis. De oude kerk in het centrum is hier omgedoopt tot ‘Het Academiehuis, de Grote Kerk Zwolle’.
Lees meer...24 oktober 2017 / René van Tol over film Opstanding van het lichaam
De kunst van nu neigt naar het conceptuele. Deze neiging heeft tot gevolg dat de kunstenaars steeds meer het weerbarstige van de fysieke werkelijkheid gaan mijden.
Lees meer...04 oktober 2017 / Een beeldroman van Liesbeth Labeur
Dit boek laat de verwarring en de geloofsvragen zien van een slachtoffer van incest in een reformatorisch milieu, die het geheim van misbruik met zich meedraagt.
Lees meer...08 september 2017 / Janpeter Muilwijk over Om Mattia en zelfdoding
Dood. Deze tentoonstelling is er om Mattia, Julia Mattia. Haar naam betekent Jeugdig, Geschenk van God. Zij stierf op 1 oktober 2015 door zelfdoding na een intens leven van begaafdheid, liefde en ziekte.
Lees meer...23 augustus 2017 / Het goede, het ware en het schone
Goedheid, waarheid en schoonheid behoren tot Gods esthetische normen. Een christelijke benadering van kunst staat dus tegenover de postmoderne aanname dat er geen absolute waarden zijn.
Lees meer...04 juli 2017 / Fons Litjens: Een halve kerk voor Halfweg
Wie nu de kerk van Halfweg binnenkomt wordt overdonderd door een achterwand, die het zonlicht filtert en de ruimte vult met een warm en geel licht. Het hele raam is gevuld met mensen.
Lees meer...24 juni 2017 / Heilige beelden en gehoorzame ogen
Stil worden bij een beeld van Christus herinnert mij eraan wiens beelddrager ik ben. Dit neem ik mee gedurende de dag als andere beelden mij iets anders proberen te vertellen.
Lees meer...02 juni 2017 / Pelgrimeren in Groningen
Onlangs is de Stichting Pelgrimeren In Groningen van start gegaan met 2300 km pelgrimsroutes in de provincie Groningen. Alle middeleeuwse kerken en oude kloosterterreinen zijn in de routes opgenomen.
Lees meer...04 april 2017 / MMC Schobbe in de W. de Zwijgerkerk, Amsterdam
Kunst in dienst van de kerk, de kerk in dienst van de kunst
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker
Lees meer...07 maart 2017 / Maatschappelijk betrokken kunst
Een discussieopener door Adrienne Dengerink Chaplin
Sommige kunstenaars hebben vanwege hun groeiende ontevredenheid met de kunstwereld de overstap gemaakt naar de geëngageerde kunst.
Lees meer...01 februari 2017 / De zeven werken van barmhartigheid
Het jaar van barmhartigheid is alweer voorbij, maar het is en blijft een belangrijk thema. Hoe dachten onze middeleeuwse voorouders hierover? Dit veelluik van de Meester van Alkmaar laat het ons zien.
Lees meer...03 januari 2017 / Aniko Ouweneel over christelijke kunst
De kunstenaar daagt ons uit en moedigt ons aan om te zoeken naar de bron van onze adem, van wat ons leven de moeite waard maakt en van ons verlangen naar een verlossende harmonie.
Lees meer...09 december 2016 / Nieuwsbrief ArtWay december 2016
Like an imitation of a good thing past, these days of darkness surely will not last. Jesus was here and he is coming again, to lead us to the festival of friends.
Lees meer...01 november 2016 / Ally Gordon over religie in de hedendaagse kunst
Laten we een wandeling maken langs een paar musea in Londen. Tijdens deze wandeling wil ik de plaats van religie in de hedendaagse kunst overdenken.
Lees meer...30 september 2016 / Janna Beek over kunst in psychotherapie
Stel u voor dat u naar een schilderij of beeldhouwwerk kijkt. Dit werk roept ‘iets’ in u op. ‘Iets’ in uw binnenwereld, waar u zich nog niet bewust van bent, is geraakt. ‘Iets’ dat wacht op herkenning.
Lees meer...01 september 2016 / H.R. Rookmaaker: Spreekt kunst vanzelf?
Kunst is noch slechts een middel tot een doel, noch een religie, noch een activiteit voor een klein groepje uitverkorenen, noch een puur wereldse bezigheid. Geen van deze opvattingen over kunst doet recht aan de creativiteit waarmee God de mens heeft uitgerust.
Lees meer...29 juli 2016 / Joost de Wal over Verspijkerd en verzaagd
Veel heiligen- en devotiebeelden, vaak van gips, werden door de pastoors aan de straat gezet. En vervolgens…, vervolgens vinden we ze terug in de hedendaagse kunst. Wat doen ze daar? Betekenen ze nog iets?
Lees meer...30 juni 2016 / Wessel Stoker over hedendaagse religieuze kunst
Mijn vraag bij de prachtige tentoonstelling The Problem of God is of de curator Isabelle Malz in de catalogus aan de kijker wel een adequate uitleg geeft van kunst als religieuze kunst.
Lees meer...09 juni 2016 / Betty Spackman: Depressie en creativiteit
Als je een ronde pin bent en je een vierkante pin moet worden om in de hokjes van de samenleving te passen, is dat op z'n zachtst gezegd pijnlijk.
Lees meer...19 mei 2016 / Johannes Wickert klaagt inhumaan asielbeleid aan
Johannes Wickert is een van de zeldzame hedendaagse kunstenaars die een maatschappijkritische rol opneemt. En niet alleen in zijn schilderijen.
Lees meer...27 april 2016 / Marleen Hengelaar: Het onvervangbare beeld
Het beeld speelt een geheel eigen, onvervangbare rol in het leven van een mens. We kunnen het beeld als goede gave van God op een positieve en opbouwende manier in ons leven inzetten.
Lees meer...06 april 2016 / Reinier Sonneveld over linksige kitsch
Die handen van alle leeftijden en kleuren, die bloemen daardoorheen, en dan die wonderlijke kleurbewerking. Het is allemaal reuzesympathiek, maar ja, dat maakt iets nog geen kunst.
Lees meer...12 maart 2016 / Ned Bustard: De Bijbel is niet veilig
De Bijbel is een boek over gewone mensen die niet alleen geestelijke wezens zijn, maar ook hebzuchtig, berooid, haatdragend, hoopvol, egoïstisch en seksueel.
Lees meer...24 februari 2016 / Wilma Wagenaar: Joost Zwagerman en Marc Mulders
Zwagerman schildert een zuigend zwart universum, in de steek gelaten door een onverschillige, liefdeloze god. Ten langen leste wendt hij zich af van religie en wijdt zich aan de kunst.
Lees meer...11 februari 2016 / Robb Ludwick: Opnieuw leren kijken
Het is een gave van Abigail Tulis om ongewone combinaties heel gewoon te laten lijken, zodat de kijker uitgenodigd en misschien uitgedaagd wordt om opnieuw te leren kijken.
Lees meer...26 januari 2016 / Timon Ramaker: Kunst is broodnodig
14 januari 2016 / Kunst als onderdeel van de theologiestudie
Niet alleen christelijke kunst is voor de theologieopleiding belangrijk. Ook wereldse kunst is belangrijk omdat je je als theoloog altijd verhoudt tot de samenleving waarin je je bevindt.
Lees meer...