ARTWAY:
OPENING EYES,
HEARTS & MINDS
Volg ons
Ineke Ruiter: Tekentaal en rouw
Een gat in je leven
door Ineke Ruiter
Deze wolkenlucht zag ik een aantal jaren geleden in Amerika, ik was daar met mijn gezin op vakantie. Een opening /gat in de lucht. Het intrigeerde mij als beelddenker. Ik vroeg mij af wat wij kunnen zien met ons oog en wat niet. Het werd het begin van een schilderij genaamd ‘Angels Window’, dat voor mij symbool staat voor dat je gezien wordt vanuit de hemel, je niet alleen bent. Dit kunnen we juist meer ervaren in tijden dat er gaten in ons leven zijn.
Dat we rouw meemaken en dat we dood gaan weten we maar al te goed. Het maken van een bucketlist is daarom dan ook een populaire manier om de tijd die je leeft een richting te geven. We horen vaak om ons heen dat je verantwoordelijk bent voor je eigen geluk en het mislopen van geluk geeft je het gevoel een verliezer te zijn. Oud worden en dan komen te overlijden is het ideaal. Helaas is dit niet voor iedereen weggelegd.
Zelf heb ik ook een aantal verliesmomenten in mijn leven meegemaakt. Mijn vader ging heel jong dood. Hij kreeg plotseling een hartinfarct, binnen een uur was hij er niet meer. En ik ben betrokken geweest bij een ongeluk met een dodelijke afloop van een jong iemand. Het is alweer even geleden, maar ik kan de gevoelens en onmacht van die situatie nog goed oproepen. De dood heeft mij daardoor geïntrigeerd, vooral wat deze met je kan doen en hoe je omgeving ermee om kan gaan of juist niet weet wat te doen.
Rouw hoort bij het leven net zoals geboorte en sterven. De wisselende seizoenen laten dit ons al zien. Op vele manieren kan er een verlies optreden: je verliest je werk, een verhuizing, een scheiding, als je kinderen de deur uit gaan, vluchten uit je land, dementie. Maar ook door de dood, de afwezigheid van de ander. Rouw is een verzamelnaam voor al deze gebeurtenissen: ze voelen als een gat in je leven.
Mijn werkzame leven heeft zich voor een groot deel afgespeeld in de zorg, in een revalidatiecentrum voor gehandicapte kinderen, kinderziekenhuis, tandartsassistente (daar zagen we ook gaten in de kiezen, die dus ook pijn opleverden), wijkverpleging, verzorgingshuis, crisishulpverlening. Beroepen die vaak gericht waren op de buitenkant van de mens. Mijn creatieve geest wilde meer, ik wilde juist naar de binnenkant van de mens. Doordat ik op het spoor kwam van tekentaal/beeldtaal is dit helemaal mijn passie geworden. Door tekentaal kom je heel snel tot de kern.
Heel bijzonder vind ik iedere keer weer dat kinderen over de hele wereld tekenen, het is een vanzelfsprekende taal. Ik zie dit als een knipoog van God. Het maakt niet uit waar je geboren wordt, een kind gaat tekenen en maakt duidelijk waar het mee bezig is en wat hij of zij nodig heeft. Zelfs bij het ontbreken van tekenmateriaal, gebruikt het gewoon een stokje of een steen. Dit heb ik in een project in Oeganda mee mogen maken in 2016. Kinderen en baby’s werden daar achtergelaten door hun ouders, vaak vanwege schrijnende armoede. Zij werden liefdevol opgevangen in een tehuis. Door kunst/tekentaal lieten we de kinderen ervaren dat ze niet een ’nobody’ waren maar een ‘somebody’, geliefd en met een doel in deze wereld gekomen. Waardevol ondanks de moeilijke start.
In mijn eigen praktijk ‘ik teken ervoor’ kom ik vaak mensen tegen die gevoelens van rouw bij zich dragen. We gaan dan al tekenend aan de slag. Niet dat je moet kunnen tekenen, we gebruiken het als een manier om in gesprek te gaan met jezelf. Een indrukwekkend voorbeeld was van een meisje van 8 jaar die haar vader aan kanker had verloren. Ze bleef achter met haar moeder en een jonger broertje. Wat ze tekende was een huis waarin zij stonden met zijn drieën. Het bijzondere was dat ze haar vader achter hen drieën had getekend, met zijn armen zijn gezin ondersteunend, heel concreet. De meeste kinderen van 8 jaar kunnen echter nog geen perspectief zien en tekenen (dat heeft met het ontwikkelen van de oogzenuw te maken). Toch stond dit op papier. Het ontroerde de moeder die juist hulp voor haar dochter had gevraagd, omdat ze zo stil geworden was na het overlijden. Door de tekening zag ze dat er steun en vertrouwen in te zien was. Het kwam wel weer goed.
Een oudere mevrouw werd door de praktijkondersteuner van de huisarts doorverwezen: ‘haar lijf zat op slot’ door spanningen. Er waren geen aantoonbare ziektes of afwijkingen geconstateerd. Er lag een diep verdriet aan ten grondslag wat weer omhoogkwam toen haar partner er niet meer was. Hij had een beschermende rol aangenomen in hun gezamenlijke leven. Nu moest ze zelf weer aan de slag en assertief zijn. Vroeger was ze vaak gepest. Dat viel niet mee. Door de tekentaal ontdekte ze dat ze van binnen veel sterker was dan dat ze zelf altijd maar had gedacht. Ze ging in gesprek met zichzelf.
Moet je kunnen tekenen om hier mee aan de slag te gaan? Nee, zeker niet. Met een simpele tekening, kras, of kleurvlek kun je al veel duidelijk maken. Je moet echter wel bereid zijn om naar jezelf te kijken.
En gat in je leven, we weten wat dat kan betekenen. Een gat opvullen kunnen we niet, wel kunnen we luisteren en erom heen staan, dat zie je ook terug in mijn logo. De kleur erom heen zie je veranderen. Het is een proces waar je mee te maken krijgt.
Het schilderij is voor mij veelzeggend, ik deel dit graag met jullie.
Nieuwsgierig geworden of ik ook iets voor jou kan be-teken-en, lees dan ook over de levensreiskoffer.
De Levensreiskoffer
Er was eens een klein jongetje dat met zijn vader door het bos liep. Hij struinde op zijn laarsjes rond tussen boomtakken en een zandpaadje. Opeens keek het jongetje omhoog naar de wolken, wat waren die mooi! Mooi wit en daar achter de blauwe lucht. Zijn vader zag hier niets van, hij was in gedachten verzonken. Hij had genoeg aan zijn hoofd, zijn bedrijf zat in zwaar weer. Door het enthousiasme van zijn zoontje klommen ze toch op een duin en probeerden zo hoog mogelijk te komen om dichter bij de wolken te komen.
Het jongetje was nog jong, hij was net begonnen met leren praten, toch wist hij al heel goed duidelijk te maken wat hij had gezien en wat hij met zijn vader wilde delen. Het jongetje pakte een takje van het bospad en begon in het zand een wolk te tekenen. De vader raakte onder de indruk van zijn kind, wat hij tekende en blijkbaar belangrijk voor hem was. Hij bedacht: je kunt wel Engels, Duits of Chinees spreken, maar dit is een taal waarmee je andere dingen kunt vertellen en belangrijke dingen door kunt geven. Een taal die generaties snappen, een generatietaal. Kijk eens naar kinderen, ze tekenen uit zichzelf, al hebben ze geen potlood of pen, ze tekenen met wat ze vinden, al is het een takje uit het bos. Dat is praten zonder woorden, al zo oud ‘als de weg naar Rome’. Kinderen zijn onbevangen, als een blanco blad, ze hebben geen twijfel, ze maken zo een verhaaltekening. Kunnen wij niet van hen leren hoe dit te gebruiken om belangrijke zaken te duiden? De vader van het jongetje belde zijn eigen moeder, de oma dus, om dit leuke voorval te vertellen.
Als jij wilt vertellen wat jou raakt, welke taal spreek je dan? Is dat de taal van de kerk zoals geloofstaal? En snappen anderen in je omgeving dan wat je bedoelt? We willen elkaar verstaan en we willen dezelfde taal spreken met onze naasten in alle verschillende generaties. Want jij wilt doorgeven wat goed voor jou is, want dat zou ook goed voor hen kunnen zijn, nietwaar? Zo zou je wel een nieuwe taal op gang willen brengen. Laat deze er nu zijn!
Zo is het idee voor De Levensreiskoffer ontstaan: generaties die met elkaar in gesprek gaan. Door gebruik te maken van deze nieuwe methodiek waarin een bijbelverhaal, tekentaal en symbooltaal centraal staan, kan een gezin, gemeente of groeigroep dit in de praktijk brengen en ervaren. De verhalen worden vertaald naar het hier en nu. Een kind kan aan zijn opa vragen ‘of hij wel eens in de put heeft gezeten en wat geholpen heeft om eruit te komen’.
De tekening bij deze methodiek is geen eindproduct en onderscheidt zich daarom van andere producten. De tekening en het getekende vormen juist het begin van een gesprek. Eerst met jezelf en daarna met de ander. Met elkaar kun je zo werken aan wat er al is. De beelden en de symbooluitleg maken dit nog scherper dan alleen woorden. Zo wordt er een heel ander soort gesprek op gang gebracht. Je gaat een stap verder. Het is geschikt om met alle generaties aan de slag te gaan, jong en oud. Je krijgt wederkerigheid en leert van elkaar. Je kunt gelijk aan de slag, het geeft plezier en stimuleert om in beweging te blijven.
In het startpakket van De Levensreiskoffer zit een beschrijving hoe je zelf de koffer in elkaar kunt zetten, want ja als je op reis gaat heeft dat voorbereiding nodig. Er zitten ook verschillende kleurartikelen bij. Er zijn verschillende verhalen die je daarna kunt bijbestellen.
Wolken en torens, wie kijkt daar nu naar? Meestal kinderen die hun blik op andere dingen richten dan volwassenen.
Ik ben blij met mijn kleinkind dat deze wolken voorbij zag gaan. Worden als een kind, staat dat ook niet in de Bijbel?
Bent u nieuwsgierig geworden, kijk dan via de link dit filmpje, het is opgenomen bij de Abdij van Egmond.
Daar teken ik voor!
Ineke Ruiter