ArtWay

De veertigdagentijd herinnert mij eraan dat ik niet vast hoef te zitten in oude patronen van denken en handelen. Vernieuwing is mogelijk.

Martinus Nijhoff & Hans Memling

Martinus Nijhoff (gedicht) & Hans Memling (schilderij)

Hans Memling: Salvator Mundi

 

Martinus Nijhoff

Memlinc

Ernstig en eenzaam staat
tussen de holten van
Hemel en aarde de man
Die Gods woorden verstaat,

antwoord weet maar nog zwijgt
Zo lang de vraag nog klinkt,
Wacht tot de wereld verzinkt
En een ster de zon overstijgt.

hong'rend naar eeuwigheid
Brak hij zijn leven als brood,
Proefde in dit voedsel de dood,
Deed afstand, en houdt zich bereid.

Luisterend, zwijgend, en in
Vroomheid bereid: voorwaar,
Dit is geen einde nog, maar
Een voorgoed begonnen begin.

***

Martinus Nijhoff (1894-1953) was een van de eerste moderne dichters van de twintigste eeuw. De bundels van Martinus Nijhoff hebben een verstrekkende invloed gehad op de Nederlandse poëzie, die hij op ingrijpende wijze vernieuwde. De invloed van de dichters van Tachtig hoorde daarmee tot het verleden. Nijhoff was als geen ander in staat om een gecompliceerde thematiek in eenvoudige taal te vatten. Tot op de dag van vandaag zijn Nijhoff's bundels De wandelaar (1916), Vormen (1924) en Nieuwe gedichten (1934) een bron van inspiratie voor dichters en lezers. Zijn verzamelde gedichten zijn herhaaldelijk herdrukt. Nijhoff was ook een gezaghebbend criticus. Hoewel Nijhoff een voorkeur bleef houden voor het traditionele sonnet, was hij dankzij zijn moderne poëtische woorden toch een moderne dichter. Zijn dichtwerk wordt gekenmerkt door een grote rijkdom aan taal en vormen. De belangrijkste thema's in zijn werk zijn: eenzaamheid, doodsverlangen en religie. Naast gedichten schreef Martinus Nijhoff ook toneelwerken, religieuze lekenspelen, essays en kritieken, maar de schrijver is vooral beroemd geworden voor zijn bekwame vertalingen. Als waardering kreeg de jaarlijkse Nederlandse vertaalprijs de naam 'Martinus Nijhoff' of 'Martinus Nijhoff Vertaalprijs'.

***

Hans Memling (werkplaats): Salvator Mundi, 1480-85, olieverf op hout, diameter 20.3 cm. Metropolitan Museum of Art, New York, NY. Christus is als redder van de wereld in een rood gewaad (liefde, lijden) in een landschap geplaatst. Hij houdt zijn linkerhand op een globe met een kruis en met zijn rechterhand maakt hij een zegenend gebaar. De manier waarop hij is weergegeven vermengt twee thema’s: dat van het heilige gelaat (dat op wonderbaarlijke wijze op een doek verscheen) en Christus in majesteit.

Hans Memling of Jan van Menninghen (Seligenstadt, ca. 1430-40 – Brugge, 1494) werd geboren in het Duitse Seligenstadt aan de Main, in het voormalige keurvorstendom Mainz. Uit stijl- en gevarieerde kleurverwantschap met Stefan Lochner leidt men af dat Memling langs een verblijf in Keulen naar Vlaanderen afzakte, vóór 1451, het sterfjaar van Lochner. Vermoedelijk tussen 1451 en 1465, toen hij zich in Brugge kwam vestigen, genoot Memling een opleiding bij die andere meester der Vlaamse Primitieven, Rogier van der Weyden in Brussel. Op 30 januari 1465 werd hij ingeschreven in de Poortersboeken van de stad Brugge. Op dat moment was hij niet onbemiddeld, want de Poortersmelding kostte hem 24 schellingen en dat was toch het maandloon van een handwerker. Op dat ogenblik was Brugge de geliefde verblijfplaats van het Bourgondische hof, centrum van internationale handelscompagnieën en bedrijvig in de geldhandel. In 1467 werd hij ingeschreven in het Brugse Sint-Lucasgilde. Hij gaf daar de portretkunst een nieuwe wending door de traditionele donkere achtergrond te vervangen door een interieur of een landschap. De stijl en techniek van Memling verraden beïnvloeding door Stefan Lochner, Rogier van der Weyden en Jan Van Eyck. Hij integreert figuren en groepen in een opvallend realistische omgeving en hij streeft naar evenwicht en symmetrie bij het uitzuiveren van vormen en emoties tot een sereen beeld van de wereld. Hij drukt aldus een mystiek ideaal uit door middel van een contemplatieve kunst, die statischer is dan die van zijn voorgangers.