ArtWay

De veertigdagentijd herinnert mij eraan dat ik niet vast hoef te zitten in oude patronen van denken en handelen. Vernieuwing is mogelijk.

Sufjan Stevens & Geertgen tot Sint Jans

Geertgen tot Sint Jans: Geboorte bij nacht (beeld) & Sufjan Stevens: Holy, Holy, Holy (muziek)

Video, zie Sufjan Stevens Geertgen tot St Jans - YouTube

*******

Het voorbeeld van het Christuskind
 
door Marleen Hengelaar-Rookmaaker

 
Dit schilderij uit 1490, geschilderd door de Haarlemse schilder en lekenbroeder Geertgen tot Sint Jans (c. 1465 -1495), ademt de verstilde aandacht van de Moderne Devotie. Je kunt er lang naar kijken, als naar een icoon, en je gedachten steeds weer op een ander element van het werk richten. Het kan je helpen om dieper door te dringen in het geheim van de geboorte en menswording van Christus, zodat dit opnieuw tot je mag gaan spreken en je mag aanzetten tot aanbidding. Zo was dit schilderij bedoeld.


 
Het eerste dat opvalt is de donkerte van dit doek. De nacht is werkelijk zwart. Jezus komt een wereld vol duisternis binnen. Dit maakt dat des te duidelijker uitkomt dat hij het Licht der wereld is. Als een stralende lichtbron ligt hij in zijn kribbe. Het licht dat dit kunstwerk met een zachte glans overgiet, is afkomstig van Jezus in de voederbak en de engel die in de verte de herders omstraalt – bovennatuurlijk licht.
 
Jezus en Maria hebben een centrale positie gekregen op dit werk. Maria aanbidt teder haar kindje. Ook Jozef rechts achter haar wendt zich eerbiedig met zijn hand op zijn hart naar het kleine wezentje. Vijf engelen bevinden zich links van de kribbe. De os en de ezel nemen met hun enorme koppen vlak boven de kribbe een prominente plaats in. Ze danken hun aanwezigheid aan Jesaja 1:3, waar staat dat in tegenstelling tot de mens ‘de rund zijn meester herkent en een ezel zijn voederbak’.
 
Het lied ‘Holy, Holy, Holy’ in de uitvoering van Sufjan Stevens is afkomstig van een van zijn kerstcd’s. In het refrein van dit lied wordt God aanbeden met de woorden: ‘blessed Trinity.’ Het trof me dat door dit gezang op het Christuskind te betrekken, zoals Sufjan Stevens doet, dit minikindje geëerd wordt als onderdeel van de Drie-eenheid: het kleine wordt onvoorstelbaar groot. Pas later drong het tot me door dat Maria en drie van de engelen met hun handen een driehoek vormen en de verwijzing naar Jezus als deel van de Drie-eenheid dus ook een belangrijk element in het schilderij is!
 
Ja, Jezus is hier minuscuul. Te klein eigenlijk. De maten kloppen niet. Maria, Jozef en de os en de ezel zijn in een grotere schaal afgebeeld dan het kind en de engelen. Een verschil in afmetingen kwam wel vaker voor in de 15e eeuw, maar meestal werd dan juist het heilige groter afgebeeld dan de ‘gewone’ wereld. Maar hier zijn het Jezus en de engelen die kleiner zijn weergegeven. Waarom zou Geertgen dit gedaan hebben? 
 
Waarschijnlijk omdat Jezus hier staat voor het kleine en zwakke dat het kwaad dat het zoekt in aanzien, rijkdom, macht en geweld zal overwinnen. Net zoals Jezus aan het kruis een beeld en voorbeeld is van hoe wij als mens bedoeld zijn, zo is ook het kindje in de kribbe dat. Wij moeten worden als een kind en ons afhankelijk weten van een Vader die onze open handen zal vullen. Worden als de engelen op dit schilderij die met kinderlijke verbazing naar dat naakte wonder kijken dat nota bene deel uitmaakt van de Drie-eenheid. Worden als Jezus die Gods alles overkoepelende verlossingsplan ten uitvoer brengt door een mens te worden die zich in zijn liefde steeds weer dienstbaar en kwetsbaar opstelt. Het was het streven van de ascetisch gerichte Moderne Devotie om ‘klein en naakt’ te worden als pijler van een toegewijd en devoot leven. Want wie wordt als een kind, zal het koninkrijk van God binnengaan. Dit Christuskind wijst ons de weg.
 
********

Sufjan Stevens maakt folksongs van grootse proporties die autobiografische elementen vermengen met religieuze thematiek en Amerikaanse geschiedenis. Hij maakte twee platen over Amerikaanse staten (Michigan & Illinois), een meer uitgesproken christelijk album (Seven Swans), een elektronisch album voor de dieren van Chinese dierenriem (Enjoy your Rabbit), een set van vijf kerstcd’s (Songs for Christmas) en een programmatisch klankgedicht voor orkest gecombineerd met film voor de Brooklyn-Queens Expressway. Hij is geboren in Detroit en groeide op in het noorden van Michigan. Hij studeerde aan Hope College in Holland, Michigan en volgde een masters opleiding voor schrijvers aan de New School for Social Research in New York. Sufjan woont in Brooklyn, NY. https://asthmatickitty.com/artists/sufjan-stevens/

Marleen Hengelaar-Rookmaaker is hoofdredacteur van ArtWay.


Meer:

- februari 2024: Bach & Peter Gentenaar
- april 2023: Move On Up a Little Higher
- februari 2023: Sons of Korah: Jesaja 53
- oktober 2022: Afbeeldingen van kunst in de kerk nu
- januari 2022: All Sons & Daughters
- november 2021: Matthijn Buwalda met Stef Bos
- september 2021: The Welcome Wagon
- mei 2021: Here and Heaven
- december 2020: Lapwing: Hope Christmas Gets You to Me
- juni 2020: Paul Field & Betty Spackman
- mei 2020: Tim Hughes: Consuming Fire
- maart 2020: Beautiful Scandalous Night
- november 2019: Mikhail Aldashin: Russische Kerstanimatie
- oktober 2019: Jan Krist & Gor Chahal
- mei 2019: Dobrinka Tabakova: Origami & Higashi Kara No
- mei 2019: Peter S Smith en Duke Special
- april 2019: Rosanne Cash: The Walking Wounded
- maart 2019: Stay with Me - lied en ramen uit Taizé
- november 2018: Mensenkinderen: Sterrenschepper
- september 2017: Dark Rooms & Pieter Jan Gootjes
- augustus 2017: Jason Carter: Amazing Grace
- juli 2017: G.F. Händel & Marc de Klijn
- maart 2017: Jezus meester aller dingen
- december 2016: Alana Levandoski & Julie Ann Stevens
- december 2016: Ordinary Time & Barbara de Reus