ArtWay

De veertigdagentijd herinnert mij eraan dat ik niet vast hoef te zitten in oude patronen van denken en handelen. Vernieuwing is mogelijk.

Kunstenaars

Rodin, Auguste - BM - Marianne Wilts

Auguste Rodin: De Denker

Denken in beeld

door Marianne Wilts

Denken is een dialoog met jezelf (Socrates, 469-399 v. Chr.)
Denken is God zoeken in jezelf (Augustinus, 354-430)
Denken is een proces van zelfontdekking (Montaigne, 1535-1592)
Denken is met anderen in gemeenschap treden (Kant, 1724-1804)
Denken is dromen van het volle leven (Nietzsche, 1844-1900)
Denken is een subjectief ethische reflectie op je eigen leven (Kierkegaard, 1813-1855) 

De Denker is een beeld waarin August Rodin (1840-1917) het denken zichtbaar maakt. Hij laat ons een man zien met geaccentueerde musculatuur en een geconcentreerde expressie. Dit roept herinneringen op aan de Renaissancebeelden van Michelangelo. Rodin bereikte voor zijn tijd een ongekend realisme. Men verdacht hem er zelfs van geen beeldhouwwerken, maar afgietsels te maken van levende mensen. 

In De Denker wordt door het effect van licht-donker, het onregelmatige oppervlak en de tussenruimtes een lichtval bewerkstelligd, die het menselijk lichaam een dramatische zeggingskracht geeft. De levendige modellering komt uit in de handen, de ernstige blik en het gespierde lichaam. De linkerpols rust op de knie waardoor de hand goed zichtbaar naar voren steekt. De rechterhand ondersteunt in gebogen toestand de kin, waardoor het hoofd op zijn hand komt te liggen. Deze houding is ook te zien in de afbeelding van Jeremia (fresco in de Sixtijnse kapel in Vaticaanstad, Rome). Ongetwijfeld heeft Rodin tijdens zijn bezoek aan Rome het fresco van Michelangelo tot zich genomen.

Ook was voor Rodin de Torso van Belvédère een uitgangspunt voor De Denker. Dit antieke fragment uit de eerste eeuw van onze jaartelling bevindt zich sinds de 15de eeuw in het Vaticaan in Rome. Een voorovergebogen mannenlijf zonder armen, hoofd en onderbenen is nog steeds voor veel kunstenaars een inspiratiebron. Rodin was de eerste kunstenaar die een torso als zelfstandig beeld gebruikte in het beeld De lopende man uit 1900.  

Rodin ontwierp De Denker als onderdeel van de bronzen deuren De Poort van de Hel, een project waaraan hij zijn hele leven heeft gewerkt. In 1881 kreeg hij opdracht van de Franse Staat om deze poort te ontwerpen voor het Musée des Art Décoratifs. In deze opdracht liet Rodin zich leiden door de Divina Commedia (de goddelijke komedie), een driedelig gedicht uit de 14de eeuw van de Italiaanse schrijver Dante Alighieri (1265-1321). In dit epos beschreef Dante zijn reis door de hel, het vagevuur en uiteindelijk het paradijs. 

Rodin maakte hiervoor ruim 200 beelden, waar hij meer dan zes jaar aan werkte. Hij plaatste De Denker in het fronton boven de poort, met achter hem de figuren in de hel. In zichzelf gekeerd overdenkt hij het panorama en wereldgebeuren dat zich beneden hem afspeelt. Hij personifieert het geweten en het besef van alle onrecht, gewelddadigheid en het menselijk tekort.

De plaatsing van De Denker is te vergelijken met de plaats die Christus inneemt op een timpaan van het Laatste Oordeel. Echter, als centrale figuur boven de deuren van het bronzen portaal heeft Rodin niet Christus, maar Dante afgebeeld. Het lijkt of Rodin hiermee een knipoog geeft naar de Paradijspoort van Lorenzo Ghiberti (1425), die te zien is op de deuren van het Baptisterium in Florence.

Regeringswisselingen en een financiële crisis zorgden ervoor dat de plannen voor het Musée des Art Décoratifs werden geschrapt. Het ontwerp voor de bronzen poort van het museum verviel, maar Rodin behield het eigendomsrecht van dit monument. Het verbleef in zijn atelier in het Dépot des Marbres en is nu te zien in de tuinen van Musée Rodin in Parijs.

De Denker wordt ook wel gezien als een verhuld zelfportret van Rodin, die als centrale figuur van de Hellepoort nadenkt over de plaats van de kunst in de wereld. Dit thema was toen van groot belang voor Rodin, die zich sterk met het beeld identificeerde. Hij, de kunstenaar, toont het leven en lot van de mensheid die zich door haar passies laat leiden.

De Denker werd levensgroot tentoongesteld in de Salon van 1904, waar het een storm van kritiek opriep. Zowel bezoekers als de pers reageerden heftig op het beeld. De Denker werd een socialistisch symbool voor de strijd tegen de politieke en sociale crisis.

*******

Auguste Rodin: De Denker als zelfstandig beeld, 1881, brons, 189 x 98 x 140 cm.

Michelangelo: De profeet Jeremia, 1508-1512, fresco, Sixtijnse kapel Vaticaanstad.

Torso van Belvedere, 160 cm, kopie uit eerste eeuw voor Christus naar voorbeeld van het origineel uit ca. 200 v Chr. Museu Pio Clementino, Vaticaanstad.

Auguste Rodin: De poort van de hel, 1880-1917, brons, hoogte 635 cm, breedte 400cm, diepte 85 cm.

Auguste Rodin: De Denker als onderdeel van De poort van de hel.

François-Auguste-René Rodin werd geboren op 12 November 1840 in Parijs en studeerde aan de staatsschool voor kunst en ambacht, Petite Ecole. Voor de kunstacademie van Parijs werd hij drie keer afgewezen. Hij reageerde tegen het sentimentele idealisme van de academie en zocht zijn inspiratie zo dicht mogelijk bij de natuur. Meerdere werken werden eerst door de jury voor de Salon geweigerd. Later sloeg de afkeer om in bewondering en erkenning en ontving Rodin ondersteuning van de staat. Zijn werk vormde een voorafspiegeling van de ontwikkelingen van de beeldhouwkunst in de 20ste eeuw. Rodin liet zich tijdens zijn reis naar Italië (1875) inspireren door de klassieke traditie van de Renaissancebeeldhouwers, waaronder Michelangelo. Rodin maakte zijn beelden in klei, waarna er een gipsen afdruk van werd gemaakt en vervolgens de afdruk in brons gegoten. Voor het latere fabricageproces van beelden in zijn atelier ontwierp hij een effectieve productielijn, waarbij de modellen gemakkelijk veranderd konden worden. Hij had gipsgieters, modelmakers, marmerbewerkers, persers en ornamentenmakers in dienst. De controle van het totale productieproces lag bij Rodin. Hij werkte met een tomeloze energie, die hij in combinatie met zijn vasthoudendheid inzette om zijn doel te bereiken. Aan het einde van zijn leven regelde hij in zijn testament dat zijn totale nalatenschap de Franse staat zou toekomen. Twee jaar na zijn overlijden (1917) werd het Rodin Museum in Parijs geopend. 

Marianne Wilts is geboeid door kunst en heeft als beeldende kunstenaar haar studie vervolgd met Kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij specialiseert zich in het coachen van creatieve beeldende- en denkprocessen in het basis- en voortgezet onderwijs. Ook geeft zij lezingen kunstgeschiedenis, organiseert kunstexcursies en werkt met groepen volgens de methode Visual Thinking Strategies (VTS). Haar beeldend werk begint met de fascinatie voor mens en natuur, een dagelijkse beleving dichtbij huis en ook verder weg. Regelmatig werkt zij in Uganda, waar de veel kleurigheid van mens en natuur de verbeelding prikkelen. ‘Kunst is een ontdekkingsreis, als een reiziger ben ik onderweg en ontdek steeds weer.’

ArtWay beeldmeditatie 12 februari 2017