Boeken

ArtWay boekenlijst 2018

BOEKENLIJST 2018 

Vrouwenkalender 2019: Voor alle vrouwen die van kunst en meditatieve teksten houden. Welkom op deze reis langs mooie schilderijen en meditatieve teksten die kunnen verwonderen of inspireren. Een jaar lang meegenomen worden door vrouwelijke kunstenaars, die hun werk ter beschikking hebben gesteld om deze wekenkalender te maken. De meeste onderwerpen zijn vooral te vinden in de mens en de natuur om ons heen. De selectie uit het werk van de kunstenaressen is gemaakt door Angelika Hengl, die werkzaam is in het vrouwenwerk van de Evangelisch Lutherse kerk in Bayern. In week 26 en 35 is werk van de Nederlandse kunstenares Janneke de Jong opgenomen. Iedere week heeft ook een tekst als een kleine overweging: om te laten rondzingen, de woorden te proeven en mogelijk andere invalshoeken te ervaren. Wij hopen dat de Vrouwenkalender 2019 ook voor u een aangename en inspirerende reisgenote zal zijn. Uitgeverij Narratio, ISBN VK 2019 prijs € 7,50 bestellen 

Hedendaagse kunstenaars 

Henk Pietersma: CREDO, geloven op scherp, Jongbloed Boeken, 2018. In het boek zijn 76 schilderijen bijeengebracht, samen met poëtische reflecties van de maker zelf. De afgelopen twee jaar liet Pietersma zich in zijn werk leiden door de teksten van de Latijnse mis. Als niet-katholiek vormden de Latijnse woorden voor hem een uitdaging vanuit de vraag in hoeverre deze teksten in onze tijd nog van belang zijn. Hebben de woorden van nagenoeg 1700 jaar geleden nu nog wel enige betekenis? Als beeldend kunstenaar geeft Pietersma daar uiteraard geen theologische antwoorden op. Maar door middel van zijn schilderijen en vrije woordassociaties reageert hij intuïtief op de inhoud van de oorspronkelijke tekst, zoals die door de eeuwen heen ook door veel componisten werd verklankt. Gebonden, 168 blz., fullcolour, ISBN 9789085203056. €24,95.

Paul Boer: Spiegelingen, Jongboek, 2018. Beeldend kunstenaar Paul Boer geeft tekst en uitleg bij zijn religieus geïnspireerde schilderkunst. Aan de hand van zestien schilderijen spiegelt hij zijn beeld aan het Woord. Bij het vinden van identiteit kan je je spiegelen aan personen, plaatsen, kunstwerken, acteurs, bijbelteksten, Jezus. Al schilderend over deze thema’s overdenk ik het onderwerp, raadpleeg ik die oude inspiratiebronnen en leg de teksten open. Zo is dit boek ontstaan: van tekst, van onderwerp naar schilderij, van schilderij naar tekst. Het boek probeert daarmee een antwoord te geven op een mij veel gestelde vraag: ‘Wat is de betekenis achter dit schilderij?’ Hardcover, 84 pagina’s, in kleur, ISBN 9789463420020, € 19,95.

Jaap van Dijkhuizen: Via Crucis 2.0 - op een kruispunt van wegen, Boekscout, 2018. Een kruisweg naar Marcus van de Arnhemse kunstenaar Gerard Ursem geeft in kleurige druksels een sobere interpretatie van het ‘stripverhaal’. Zijn werk werd in deze gedichtencyclus literair vormgegeven en om buiten twijfel te stellen dat het idee niet veranderde maar de verbeelding des temeer, leek de titel van deze bundel voor de hand te liggen. Associaties met en reflecties op andere, profane betekenisvelden vormen de kern van het gedicht. Het prachtige kunstwerk van 14 kruiswegstaties is in de bundel integraal afgedrukt in fraaie kleuren. Gedichten, paperback, ISBN: 978-94-0224-278-2 / 9789402242782, 86 pag., € 17,50.

Evelien van Dis: Bijbelwoorden verbeeld, Boekencentrum – Zoetermeer, 2018.Dit platenboek telt 40 in Jeruzalem gemaakte etalageposters waarop bijbelwoorden verbeeld zijn. De teksten volgen het leesrooster van de synagoge. In de uitleg vertelt Evelien van Dis over Gods trouw aan wat hij in de Bijbel zegt. Ook komt de actualiteit in Israël aan bod. Wat was de aanleiding van de posters? Evelien van Dis schrijft: ‘Van december 1998 tot februari 2009 werkte en woonde ik als vrijwilliger in Jeruzalem. Daar kwam ik in contact met het beheerdersechtpaar van een boekwinkel. Zij wilden graag dat er elke week een andere Bijbeltekst in de etalage zou staan. Met plezier nam ik deze taak op me toen ik als vrijwilliger in de winkel ging werken. Om dicht bij het Jodendom te blijven, besloot ik het leesrooster van de synagoge als uitgangspunt te nemen voor de uitbeelding van de bijbeltekst(en). Zo maakte ik tussen 2001 en 2008 doorgaans elke week een ‘poster’ op A4-formaat voor de etalage. De rode draad in dit platenboek is het verlossingsplan van God. Hij wil uiteindelijk deze kapotte wereld vernieuwen, door de kracht van zijn genade en liefde door Jezus Messias. Hij wil bij mensen wonen!’ Hardback, € 17,99. http://www.theoblogie.nl/bereesjiet-in-het-begin/ 

Rob Møhlmann: Jan van Loon – 80 jaar onderweg, een overzicht, Museum Møhlmann – Appingedam, 2018. Dit boek verscheen eind maart 2018 bij de gelijknamige tentoonstelling. In dit boekje beschrijft schrijver en samensteller Rob Møhlmann meerdere facetten uit en van ‘leven en werk’ van Jan van Loon. 96 pagina's, full-colour, zachte kaft, € 12,40. 

Marinus van den Berg: Een omweg waard. Een lees- en kijkgids langs kunstwerken van Annemiek Punt, Ten Have – Utrecht, 2018. 96 blz., paperback, 29 fullcolour afbeeldingen, ISBN: 9789025906443, €17,99. 

Kunstenaars 20ste eeuw 

Frank van de Schoor (red.), Ype Koopmans: De serene blik, vier realisten, Wbooks, 2018. Vier realisten, voortzetters van een grote Hollandse kunsttraditie. Floris Verster, Jan Mankes, Dick Ket en Henk Helmantel creëren alle vier een eigen atmosferische werkelijkheid. Een wereld van serene roerloosheid en verstilling. Met deze vier kunstenaars omspant het boek bij de tentoonstelling De serene blik meer dan een eeuw realisme van topniveau. Maar in de kern zijn het eenlingen met een geheel eigen signatuur, niet te harnassen in één stroming. Op welke manier zetten zij onze vaderlandse genre-tradities voort. Waarin verschillen ze duidelijk van hun voorgangers, en van elkaar? Wat is hun geheim? Dit jaar viert Henk Helmantel bovendien zijn 50-jarige kunstenaarschap. Een mijlpaal die ook markeert hoe kunstcritici nog altijd worstelen met de positie van de figuratieve kunst. Deze realisten dirigeren onze blik – hoe dan ook – naar een bijna mysterieuze wereld waarin zij het gewone, het alledaagse, uittillen boven de werkelijkheid. 168 pag., ca 100 afbeeldingen in kleur, gebonden, € 24,95. 

Lisette Almering-Strik: Lodewijk Schelfhout – Nederlands eerste kubist, Waanders de Kunst – Zwolle, 2018. Over kunstenaar-graficus Lodewijk Schelfhout, kleinzoon van de bekende romantische landschapschilder Andreas Schelfhout (1787-1870), kwam nooit eerder een boek uit, al speelde hij een belangrijke rol voor het modernisme in Nederland. In dit boek ligt niet slechts de nadruk op het vroege kubisme van Schelfhout en zijn waardevolle rol als verbindingspersoon tussen de nieuwste ontwikkelingen in Parijse kunstcircuits en de ontluikende Nederlandse eigentijdse kunst. Aan bod komen ook zijn latere oeuvre en de vele activiteiten in de Nederlandse kunstwereld van met name de periode tussen beide Wereldoorlogen. Schelfhouts persoonlijke vriendschappen met kunstenaars zoals Jan Toorop, Peter Alma, Jan Sluijters, Piet Mondriaan en Henri Le Fauconnier en met kunstcriticus-schilder Conrad Kickert komen helder in beeld. Hij trouwde in 1914 met de filosofe Albertine van der Meulen. In 1929 werd hij rooms-katholiek. In de loop van de Eerste Wereldoorlog werd de rooms-katholieke kerk een belangrijke opdrachtgever. Hij heeft regelmatig kruiswegstaties, altaarpanelen, communiebanken, preekstoelen en gebrandschilderde ramen ontworpen. 192 pagina’s, 23 x 28 cm, 95 illustraties in kleur en 70 in zwart-wit, paperback met flappen, ISBN 978 94 6262 160 2, € 29,95.

 Carla Kager: Roeland Koning en de Derpers, Egmond aan Zee rond de jaren ’20 en ’30, Stichting Museum van Egmond, 2018. Dit boek bevat veertig (vaak) paginagrote   afbeeldingen van Egmondse schilderijen en tekeningen door Roeland Koning, aangevuld met sfeerbeelden van oud-Egmond en van het opkomende badleven. Korte teksten van Carla Kager gaan onder andere over het harde leven van de Egmonders in de jaren voor 1940 en over het leven van de schilder. Een prachtig boek dat veel lof krijgt van mensen die - net als de schilder en de Egmonders in het boek - verknocht zijn aan ‘hun’ dorpje bij de zee. Het boek is in het museum te koop voor € 14,95. https://www.museumvanegmond.nl/2016-2/ 

Mieke van der Wal: Flonkerende lichten geschilderd in glas, Johan Dijkstra als glazenier, 2018. De auteur deed hiervoor onderzoek naar alle ramen en schreef een interessante publicatie die een goed overzicht geeft. In 2018 bestond de Groninger kunstenaarsvereniging 'De Ploeg' honderd jaar. Dit jubileum was aanleiding om de prachtige glas-in-loodramen van Johan Dijkstra in het Museum Klooster Ter Apel in het zonlicht te zetten. Johan Dijkstra werd geboren in Groningen in 1896 en volgde zijn opleiding aan de Academie Minerva in Groningen en aan de Rijksacademie in Amsterdam. In 1918 was Dijkstra medeoprichter van kunstenaarskring “de Ploeg.” Hij werd in het bijzonder bekend als schilder en graficus. Minder bekend is zijn glas-in-loodoeuvre. Dijkstra werd onder meer bekend door zijn ramen voor de Rijksuniversiteit te Groningen, de Grote Kerk te Dordrecht en voor de Geertekerk te Utrecht. Zijn traditionele ramen hebben meestal een historische of religieuze aard met een duidelijke symboliek. €6,95. 

Jan van der Kolk: De Brugman Collectie, ode aan kunstenaarsechtpaar, 2018. In dit boek beschrijft Jan van der Kolk het boeiende leven van het Twentse kunstenaarsechtpaar Berry and Janny Brugman en laat hij met meer dan 350 afbeeldingen een mooie selectie kunstwerken zien. Het boek is o.a. verkrijgbaar in Kunsthal Hof 88 en bij meerdere boekhandels. Intussen is het boek ook te bestellen (€ 34,95 + € 2,50 verzendkosten) via debrugmancollectie@gmail.com. 

Daniel Koep, Doede Hardeman: Alexej von Jawlensky, expressionisme en devotie, WBooks – Zwolle, 2018. Ver voordat in de Westerse wereld spirituele en esoterische stromingen als new age en mindfulness populair werden, combineert Alexej von Jawlensky (1864-1941) met een open houding het beste uit verschillende religieuze stromingen. De van oorsprong Russische kunstenaar Alexej von Jawlensky (1864-1941) ontwikkelt zich in München tot een van de belangrijkste Duitse expressionisten en staat aan de wieg van de kunstenaarsgroep Der Blaue Reiter. In zijn beroemde kleurrijke, iconische ‘koppen’ zoekt hij naar de essentie van verbeelding, maar ook naar de spirituele beleving ervan. In zijn latere Meditationen wordt het meditatieve aspect van het herhalen een belangrijke spirituele impuls voor zijn werkwijze. Dit is het boek bij de gelijknamige tentoonstelling, die nu te zien is in Gemeentemuseum Den Haag. ISBN 9789462582897, 216 pagina's, ca 200 afbeeldingen in kleur en zwart-wit, gebonden, € 24,95. 

Beschouwende boeken   

Marcel Barnard en Wessel Stoker (red.): God in hedendaagse kunst, Boekscout, 2018. God in de kunst was lange tijd geen vanzelfsprekend thema. Vanaf de jaren '80 van de vorige eeuw kwam er in Nederland een kentering zowel in de beeldende kunst als in de literatuur. Men raakte weer in de christelijke religie geïnteresseerd. In dit boek willen de auteurs laten zien dat God in hedendaagse kunst aanwezig is, soms los van het kerkelijke christendom, maar steeds in samenhang met de Bijbel of de christelijke traditie. Voorbeelden uit beeldende kunst, literatuur, muziek, film, videogames en performancekunst worden gegeven. De hedendaagse cultuur blijkt een vindplaats van God te zijn, zo zal de lezer ontdekken. Met bijdragen van Marcel Barnard, Stefan Belderbos, Sylvain De Bleeckere, Frank G. Bosman, Harald den Breejen, Jattie Enklaar, Gijs Frieling, Johan Goud, Willem Jan Otten, Oane Reitsma, Taede A. Smedes, Anne Marijke Spijkerboer, Gerrit Steunebrink, Wessel Stoker, Marjolein van Tooren en Wil Uitgeest. ISBN: 978-94-0224-301-7, illustraties, 292 pagina's, prijs: € 21,99 incl. verwerk- en verzendkosten. Bestel het boek hier! 

Mark Delrue: Een spel van ogenblik en eeuwig, Halewijn – Antwerpen, 2017. Christelijk geïnspireerde kunst verwijst naar iets, iets dat concepten en categorieën gangbaar in deze wereld overstijgt. Ze ontleent beelden aan de aarde. Om te spreken over wat onzichtbaar is, put Christus immers zijn beeldspraak uit aardse, broze dingen: een vijgenboom, een mosterdzaadje, een duif, een korreltje zand, een parel. Dit boek onderzoekt kritisch de kansen voor christelijke kunst vandaag. Het schuwt ook de kritiek niet aan deze kunstvorm: de behaaglijkheid in het beeldgebruik met bijhorend verlies van geestelijke uitdrukkingskracht. Mark Delrue, verantwoordelijk priester voor moderne en actuele religieuze kunst, verleende als curator zijn medewerking aan een aantal grensverleggende tentoonstellingen van hedendaagse religieuze kunst. Hij geeft advies bij de integratie van religieuze kunst in liturgische ruimten en bij de herinrichting van liturgische ruimten. Hij was jarenlang lid van het Comité National d'Art Sacré in Parijs. Paperback , 112 pagina's , 23,5 x 14,5 cm, ISBN: 978-90-8528-447-5, € 17,95. 

Maarten Boersema: Blije Kerk - Alledaagse verbeelding van gereformeerd geloven, Uitgeverij Toth, 2018. Maarten Boersema is predikant, fotograaf en schrijver. In 2014 werd hij predikant in de gereformeerde kerk (vrijgemaakt) in het Noord-Friese Blije. Hij startte toen ook het fotoproject 'Blije Kerk' waarmee hij zijn werk en leven als predikant in een dorp in beelden is gaan vangen. Beelden van geboorte, opgroeiende jeugd, zoekende volwassenen, mijmerende ouderen en het afscheid nemen van het leven. Ook vangen de beelden iets van de sporen van God en zijn koninkrijk - hemelse knipoogjes - in het alledaagse leven. Mensen die van hart tot hart spreken over wat hen bezighoudt, verstilde beelden van de schepping, erediensten en intieme momenten. Blije Kerk - Alledaagse verbeelding van gereformeerd geloven geeft niet alleen een inkijk in het soms onbegrepen en onderbelichte beroep van de predikant, maar laat ook het dorpsleven in een krimpregio zien. Dit alles maakt 'Blije Kerk' tot een veelkleurig en fascinerend portret van een onbekend stuk Nederland. Onlangs publiceerde het Algemeen Dagblad een mooie fotoreportage van dit boek. Bekijk hier. 80 blz, paperback, ISBN 9789068687507, €14,95. 

Karel Eykman: Vrij als de vogels, woorden van Jezus in verhalen van nu (over de Bergrede met strips van Margreet de Heer), Boekencentrum, 2018. In Vrij als de vogels presenteert Karel Eykman verhalen en gedichten die de boodschap van de Bergrede opnieuw vertalen. Stripmaker des Vaderlands Margreet de Heer verzorgt de illustraties. De Bergrede bevat alles wat Jezus wilde voorleven. Het is geen preek, geen reglement of instructie van hoe je een goed mens wordt, maar een uitnodiging om te durven proberen. En opnieuw te beginnen als het niet lukt en blijven volhouden. Een prachtig boek dat kinderen en jongeren helpt de boodschap van Jezus te begrijpen. Paperback, 144 blz., EAN: 9789023955030, €15,99. 

Ineke de Jong: Een mier op je bord, De Banier, 2018. Ieder kind is een kunstenaar, wordt weleens gezegd. Veel kinderen zijn inderdaad creatief. Ze houden van knutselen, zingen of van voorlezen en verhalen vertellen. Maar ouders en leerkrachten moeten kinderen wel begeleiden bij de vorming van hun creativiteit. Hoe kun je zorgen voor een sfeer waarin ruimte is voor kunst en cultuur en waarin kinderen hun creatieve talenten kunnen ontwikkelen? Dat begint eenvoudiger dan veel mensen denken. Dit boek geeft handvatten om kinderen en kunst bijeen te brengen. Met behulp van herkenbare situaties, prikkelende vragen en concrete tips kunnen ouders en leerkrachten al snel aan de slag. Daarnaast biedt het boek een stukje bezinning op de vraag hoe christenen met creativiteit, kunst en cultuur om kunnen gaan. 192 blz., ISBN 9789402906370, paperback, €15. 

Mary Beard: Hoe wij kijken; met gelovige ogen, Athenaeum – Amsterdam, 2018. Gelauwerd historicus Mary Beard schreef dit boek bij de BBC serie ‘Civilisations’. Mary Beard onderzoekt hoe de menselijke gestalte werd vormgegeven in een aantal van de vroegste kunstuitingen ter wereld – van de gigantische stenen hoofden van de Olmec in Midden-Amerika tot het terracottaleger van de eerste keizer van China. Ze legt uit hoe een uit de oudheid afkomstige weergave van het menselijk lichaam de manier waarop mensen in het Westen hun eigen cultuur en die van anderen zien beïnvloedt en soms vervormt. In het tweede deel van het boek staat deze vraag centraal: wat is de functie van de beeldende kunst in de religie? Met andere woorden: hoe kijken we naar mensen en naar goden? Paperback, 9789025309138, 204 pagina's. € 22,50. 

Wim Weren: Rode draden in de evangeliën, Halewijn – Antwerpen / Boekencentrum – Utrecht, 2018. Prof. dr. Wim Weren is emeritushoogleraar Bijbelwetenschappen aan de Universiteit van Tilburg. Zijn boek wil lezers activeren om zelf op zoek te gaan naar de zin en betekenis van teksten uit de evangeliën. Twee leesmodellen staan centraal: een literaire en een intertekstuele aanpak. Ten slotte bevat iedere paragraaf vragen voor zelfstudie. De tekst wordt ondersteund door 26 PowerPointpresentaties die online beschikbaar zijn. Het boek is bedoeld voor studenten uit het voortgezet en hoger onderwijs, voor pastores, predikanten en catecheten, voor hen die zich in bijbelgroepen en leerhuizen scholen in een beter verstaan van de evangeliën. Paperback, 290 pagina's, ISBN: 978-90-8528-477-2, € 28,95. http://www.halewijn.info/catalogus/rode_draden_in_de_evangeliën  

Kunstgeschiedenis 

Marianne Eekhout: Werk, bid & bewonder. Een nieuwe kijk op kunst & calvinisme, ​Walburg Pers/Dordrechts ​Museum - Zutphen/Dordrecht 2018. Kunst en calvinisme. Het lijken onverenigbare grootheden. Kunst wordt geassocieerd met rijkdom en luxe. Calvinisme met soberheid, striktheid en spaarzaamheid. Werk, bid & bewonder laat zien dat het hier slechts om een schijnbare tegenstelling gaat. In de Republiek der Nederlanden was het gereformeerde geloof de officiële, maar niet verplichte, godsdienst. Tijdens de Synode van Dordrecht (1618/19) werd bovendien ruim baan gegeven aan de meest strengen in de leer. Het calvinisme drukte zodoende een stempel op de zeventiende-eeuwse maatschappij. Calvinisten bekleedden hoge maatschappelijke posities, bestuurden het land en verdienden veel geld met de overzeese handel. Hun rijkdom en maatschappelijke status etaleerden ze met grote huizen, chique interieurs én fraaie kunst. Het beeld dat kunst en calvinisme niet samengaan, klopt niet. Het is een idee dat we hebben overgehouden aan de negentiende eeuw. Kunst sierde de woonhuizen van calvinisten net zo goed als die van katholieken en doopsgezinden. Calvinisten legden wel andere accenten. Ze bezaten meer dan gemiddeld afbeeldingen van oudtestamentische thema's en hadden een voorliefde voor portretten. En naakt en kleurige kleding? In tegenstelling tot wat we vaak denken, waren die wel degelijk toegestaan. In deze publicatie worden clichés over kunst en calvinisme ontrafeld en worden mythes ontkracht. Wat was de werkelijke relatie van calvinisten tot kunst? Hoe is ons huidige beeld van calvinisten ontstaan? Is het tijd voor een nieuwe kijk op kunst en calvinisme? De publicatie verscheen bij de tentoonstelling Werk, bid & bewonder. Een nieuwe kijk op kunst en calvinisme in het Dordrechts Museum, ter gelegenheid van 400 jaar Synode van Dordrecht. 9789462493438, hardcover, 128 blz. € 19,95. 

Henk de Jong: Dat boek is subliem, Vincent van Gogh over De navolging van Christus, Kok – Utrecht, 2017. In ‘Dat boek is subliem’ laat Henk de Jong zien hoe Vincent van Gogh werd gefascineerd en geïnspireerd door het boek ‘De navolging van Christus’ van de middeleeuwse schrijver Thomas a Kempis. In een van zijn brieven aan zijn broer Theo schrijft Vincent van Gogh dat hij gegrepen is door de Franse editie van de ‘Navolging’. Geïnspireerd door de authentieke en radicale spiritualiteit van Thomas a Kempis besluit Vincent om predikant te worden. In Engeland had hij al in een dorpskerk een preek gehouden waarin hij op schilderachtige wijze de menselijke levensweg beschreef. Toch is Vincent geen dominee geworden. Uiteindelijk koos hij voor de kunst, maar zijn passie voor Jezus en de christelijke boodschap bleven een constante in zijn bewogen leven. In dit prachtig geïllustreerde boek belicht Henk de Jong de invloed die Vincent door het wereldvermaarde boek van Thomas heeft ondergaan. Hardback, 192 pag., € 21,50. 

Anne Margreet As-Vijvers en Anne Korteweg (red.): Zuid-Nederlandse miniatuurkunst. De mooiste verluchte handschriften in Nederlands bezit, WBOOKS – Zwolle i.s.m. Museum Catharijneconvent en de Koninklijke Bibliotheek, 2018. Bij de gelijknamige tentoonstelling in het Catharijneconvent. Dit rijk geïllustreerde boek is uitgegeven onder redactie van twee experts op het gebied van middeleeuwse handschriften, Anne Margreet As-Vijvers en Anne Korteweg, i.s.m. Museum Catharijneconvent en de Koninklijke Bibliotheek. Lees meer 

Gabri van Tussenbroek: Amsterdam en de Nachtwacht. De mannen op het meesterwerk van ​Rembrandt, Prometheus – Amsterdam, 2018. Waarom besloten zeventien mannen zich rond 1640 door Rembrandt van Rijn te laten vereeuwigen en wie waren zij? Wat waren hun lotgevallen en hoe verhielden zij zich tot elkaar? En wat voor stad was Amsterdam op het moment dat de hoofdrolspelers zich met enkele streken van de kwast lieten vastleggen en daarmee onbewust maar definitief de geschiedenis ingingen als onlosmakelijk onderdeel van de Nederlandse identiteit? Gabri van Tussenbroek vertelt in de hem zo kenmerkende stijl over de stad van Rembrandt, in de tijd dat deze zijn meesterwerk schiep. Een werk dat was voorbestemd om het beroemdste schilderij van Nederland te worden. Gabri van Tussenbroek (1969) is bouwhistoricus bij Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam en hoogleraar stedelijke identiteit en monumenten, in het bijzonder van de stad Amsterdam, aan de UvA. Zachte kaft, 160 p., € 18,99. 

Anna Dlabačová en Rijcklof Hofman (red.): De Moderne Devotie, Spiritualiteit en cultuur vanaf de late Middeleeuwen, Wbooks – Zwolle, 2018. De Moderne Devotie is een van de meest invloedrijke initiatieven uit de Nederlandse geschiedenis. Dit is het eerste overzichtswerk waarin deze laatmiddeleeuwse beweging in al haar schakeringen in een bredere historische context wordt geplaatst. In honderd korte verhalen maakt u kennis met de mensen achter dit succesverhaal, hun literatuur, kunst en cultuur vanaf het gebied rondom de IJssel tot ver daarbuiten. De rijkgeschakeerde wereld van de Moderne Devotie ontvouwt zich vanaf het einde van de veertiende eeuw en inspireert nog steeds. Dit is hét boek bij de gelijknamige tentoonstelling in Museum Geert Groote Huis. ISBN 9789462582958, 272 p., circa 150 afbeeldingen in kleur en zwart-wit, gebonden, in samenwerking met Stichting IJsselacademie & Titus Brandsma Instituut. € 24,95. 

Interne linkElizabeth den Hartog: De verdwenen kerk van Kerkdriel. Over profeten, wijze en dwaze maagden in de middeleeuwen, Wbooks in samenwerking met Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2018. Op 23 april 1945 bliezen Duitse troepen de toren van de laatgotische kerk van Kerkdriel in de Betuwe op. Het gevaarte belandde op het schip, dat instortte. Hoewel de kerk een rijke inventaris met veel bouwsculptuur en schilderingen had en de wens bestond het te restaureren, draaide het uit op afbraak en nieuwbouw op dezelfde plaats. Zo ging een van Nederlands mooiste dorpskerken verloren. Gelukkig kwam de sculptuur na allerlei omzwervingen in de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort terecht. Topstukken zijn de profeten uit het schip en transept en de reeks van de wijze en dwaze maagden uit het schip. Ook heel bijzonder was de reeks gewelfschilderingen uit het koor die in een serie negentiende-eeuwse aquarellen is overgeleverd. In De verdwenen kerk van Kerkdriel wordt gepoogd de plaatsing, datering en betekenis van de sculptuur te achterhalen en vragen te beantwoorden als waar de beeldhouwers vandaan kwamen en waarom deze kerk een zo uitzonderlijke rijke versiering kende. 128 pag., ca 100 afbeeldingen in kleur, gebonden, € 29,95. 

Jos Koldeweij, Matthijs Ilsink, Ron Spronk: Uit de stal van Bosch, Jheronimus Bosch en de Aanbidding der Koningen, Wbooks in samenwerking met Het Noordbrabants Museum, 2018. Het feest van driekoningen, jaarlijks gevierd op 6 januari, is in de christelijke traditie de viering van de openbaring van de goddelijke natuur van Jezus aan de drie wijzen uit het oosten. Het feest van de epifanie was omstreeks 1500 buitengewoon populair in de beeldende kunst. Dit heeft een groot aantal feestelijke voorstellingen opgeleverd, waarbij kunstenaars zich te buiten gaan aan de verbeelding van exotische figuren, hun kledij en hun attributen. Ook Jheronimus Bosch verbeeldde het thema verschillende keren. Twee eigenhandige schilderijen resteren. Een bevindt zich in de collectie van The Metropolitan Museum of Art (New York) en het andere in het Museo del Prado (Madrid). Beide schilderijen werden al vroeg gekopieerd en geïmiteerd en dus gewaardeerd. De vroege waardering uit Bosch’ eigen tijd is opmerkelijk. Met meer dan 30 bewaard gebleven vroege kopieën is de interpretatie van Bosch een van de populairste composities uit de laatmiddeleeuwse Nederlanden. Het Bosch Research and Conservation Project heeft een aantal van deze kopieën nauwkeurig onderzocht. De prestaties van Bosch met betrekking tot de verbeelding van de aanbidding der koningen worden hier op een toegankelijke wijze gepresenteerd en in een kunst- en cultuurhistorische context geplaatst, waardoor dit boek zowel voor kunsthistorici als voor een algemeen publiek de moeite van het lezen – en bekijken – waard is. 96 pagina's, ca 30 afbeeldingen in kleur, gebonden, € 19,95. 

Norbert Middelkoop (red.): Ferdinand Bol en Govert Flinck, Rembrandts meesterleerlingen, Wbooks in samenwerking met Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam Museum, 2017. Govert Flinck (1615-1660) en Ferdinand Bol (1616-1680) gelden als de twee belangrijkste leerlingen van Rembrandt. In dit boek, dat is verschenen naar aanleiding van een grote tentoonstelling in twee Amsterdamse musea, worden de kunstenaars uit de schaduw van hun leermeester gehaald. Bol en Flinck laten zich dankbaar vergelijken. Als jonge kunstenaars verhuisden beiden naar Amsterdam om hun opleiding bij Rembrandt te voltooien. Na hun vertrek uit Rembrandts atelier bleven zij aanvankelijk trouw aan diens stijl, maar kozen daarna elk een eigen richting. De generatiegenoten werden geduchte concurrenten voor hun voormalige leermeester, maar ook voor elkaar. Met statusverhogende portretten en dramatische voorstellingen uit de Bijbel of de Oudheid voorzagen Bol en Flinck in een behoefte bij de welvarende koopmanselite in Amsterdam en daarbuiten. Hun belangrijkste werken staan centraal in dit boek, steeds in relatie tot de artistieke strategische keuzen van het tweetal. Analyse door specialisten werpt een fascinerend nieuw licht op de wereld waarbinnen deze kunstenaars opereerden. 272 pag., paperback met flappen, 330 afbeeldingen, € 29,95. 

Johan Oosterman (red.): Ik Maria van Gelre, De hertogin en haar uitzonderlijke gebedenboek (1380-1429), Waanders & de kunst – Zwolle, 2018. Haar gebedenboek is een van de grootste Nederlandse kunstschatten van kort na 1400. Het verhaal van haar leven was tot voor kort vrijwel onbekend. Maria, hertogin van Gulik en Gelre en gravin van Zutphen, was een bijzondere vrouw. Ze is geboren in Normandië in 1380 en opgegroeid aan het Franse hof. Die Franse wereld van geleerdheid, schoonheid en zelfverzekerdheid heeft haar gevormd. Ze had smaak, was intelligent en daadkrachtig als bestuurder, wanneer ze daarvoor de ruimte kreeg. Dit boek vertelt voor het eerst het levensverhaal van deze sterke vrouw van 600 jaar geleden, laat de rijke wereld zien waarin zij leefde en biedt de tot nu toe meest uitvoerige kennismaking met haar spectaculaire gebedenboek. 224 pagina's, 125 illustraties, luxe paperback, € 24,95 

Ariane van Suchtelen, Wouter Kloek, Mariët Westermann e.a.: Jan Steen en de historieschilderkunst, Waanders & de kunst – Zwolle, 2018. Jan Steen is een van de populairste schilders uit de Hollandse Gouden Eeuw. Hij staat bekend om zijn komische voorstellingen. Minder bekend is dat Jan Steen ook historiestukken schilderde: onderwerpen uit de Bijbel, apocriefe geschriften en mythologie. Het zijn verhalen vol opwinding, drama en hartstocht. Net als in zijn genrestukken besteedt Steen in deze schilderijen veel aandacht aan de interactie tussen de figuren. Ook heeft hij een scherp oog voor de humoristische mogelijkheden van ieder verhaal. Anders dan de latere beeldvorming als grappenmaker doet vermoeden, was Jan Steen een veelzijdig en ambitieus kunstenaar met een grote literaire en kunsthistorische kennis. Die kennis kwam vooral in zijn historiestukken goed van pas. Deze rijk geïllustreerde publicatie gaat over dit relatief onbekende deel van het oeuvre van Jan Steen. Het boek bevat drie essays over de historiestukken van Jan Steen, gevolgd door een kleurrijk deel waarin een selectie van de belangrijkste schilderijen met Bijbelse en mythologische onderwerpen wordt besproken. 192 pagina’s, 135 illustraties in kleur en 32 in zwart-wit, paperback met flappen, ISBN 9789462621657 (Nederlandse editie), € 27,50. 

Kerken en architectuur

Justin Kroesen: De Friese Elfkerkentocht/The Frisian Eleven Churches Tour/Die friesischen Elfkirchentour, Uitgeverij Wijdemeer en de Stichting Alde Fryske Tsjerken, 2018. Kerkendeskundige prof. dr. Justin Kroesen neemt de lezer in dit drietalige boek mee langs elf karakteristieke Friese kerken met een gaaf bewaard gebleven protestants interieur. Het gaat om de kerken Aldtsjerk, Buitenpost, Easterlittens, Hegebeintum, Huizum, Kimswerd, Mantgum, Marssum, Sexbierum, Weidum, Wommels. Prof. dr. Justin Kroesen (1975) is gespecialiseerd in de kunstgeschiedenis van het christendom, met name tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd. Hij werkte vijftien jaar aan de theologische faculteit van de universiteit Groningen en is sinds 2016 als cultuurhistoricus werkzaam aan de universiteit van Bergen (Noorwegen). 

Nikolaj Bijleveld en Justin Kroesen (red.): De protestantse pastorie in Noord-Nederland. Vijf eeuwen leven en werken, Bornmeer, 2018. In veel Noord-Nederlandse dorpen is de ambtswoning van de dominee – de ‘pastorie’ – onmiddellijk herkenbaar als een statig historisch pand naast de kerk. Dit rijk geïllustreerde naslagwerk behandelt de pastorie niet alleen als gebouw, maar ook als werk- en leefruimte van haar bewoners: predikanten en hun gezinnen. Aan de hand van historische bijdragen en interviews met hedendaagse bewoners ontstaat een beeld van de rijke geschiedenis en de veranderende betekenis van de protestantse pastorie in het Noord-Nederlandse cultuurlandschap. In onze tijd dreigt het traditionele ‘pastorieleven’ als gevolg van de ontkerkelijking te verdwijnen. Een constante bij alle veranderingen is dat de pastorie door de eeuwen heen in een waas van geheimzinnigheid gehuld is geweest. Dit boek biedt een inkijk achter de voordeur van dit bijzondere huis – nu het nog kan. Gebonden, 248 pagina’s. € 27,50. 

Herwi Rikhof: Een schatkamer voor pelgrims. De Cenakelkerk van de Heilig Landstichting, Valkhofpers – Nijmegen, 2018. De Cenakelkerk van de Heilig Landstichting is een onderdeel van het ‘Grootste Museum van Nederland’, een project van het Catharijneconvent om het religieuze erfgoed in Nederland onder de aandacht te brengen. De Cenakelkerk is een schatkamer: een on-Nederlands gebouw ontworpen door de architect Jan Stuyt en binnen van top tot teen versierd met mozaïeken en schilderingen. Alle afbeeldingen zijn op een of andere manier verbonden met het Cenakel, de zaal van het Laatste Avondmaal. Dat levert een uniek iconografisch programma op dat ook nog door een kunstenaar, Piet Gerrits, is uitgevoerd. De Cenakelkerk heeft vanaf het begin twee functies gehad: parochiekerk en pelgrimskerk. Die twee functies hebben bij alle verschillen iets fundamenteels gemeenschappelijk: de visie op het leven als een weg. De verhalen die in de kerk zijn afgebeeld en ook de kerk zelf kunnen voor die levenstocht inspiratie leveren. Herwi Rikhof, emeritushoogleraar systematische theologie en als pastor verbonden aan de Cenakelkerk, kijkt met spirituele en theologische ogen naar de afgebeelde verhalen en brengt de gelaagdheid van die verhalen aan het licht, ook door de interpretatie die de kunstenaar eraan gegeven heeft op te nemen in een breder kader. ISBN 978 90 5625 487 2, 216 blz., rijk geïllustreerd, €24,95. 

Koenraad De Wolf en David Larmuseau: Hunnegem, het kloppende hart van Geraardsbergen, Nevelland VZW, 2018. Hunnegem is de bakermat van Geraardsbergen. Maar wegens de ontwikkeling van een ongeziene dynamiek blijft deze site het kloppende hart van de stad. Wanneer graaf van Vlaanderen Boudewijn VI in 1068 het domein koopt om daar de stad Geraardsbergen op te bouwen, bevindt er zich een cultusplaats met vermoedelijk wortels in de prehistorie. De eenbeukige Romaanse kerk, de grootste van Oost-Vlaanderen, is de eerste moederparochie van de stad. Wanneer de Sint-Adriaansabdij vanaf 1096 de rol van spiritueel centrum overneemt, blijft Hunnegem een populair mariaal bedevaartsoord. Na de godsdienstoorlog van de jaren 1566-85 komt een nieuw devotiebeeld tot stand. Met de komst van de zusters Benedictinessen in 1624 groeit de site uit tot een bloeiend slotklooster. Dat is later een bolwerk van verzet tegen het Franse bewind en de Hollandse regelneverij. Vanaf het einde van de 19de eeuw staan de zusters op de bres tegen armoede en werkloosheid. Ondertussen is Hunnegem uitgegroeid tot een gereputeerde onderwijsinstelling en een uithangbord van de neogotiek. Met de uitbouw van een sociocultureel centrum wordt die voortrekkersrol vanaf 2014 opnieuw opgenomen. Het mag een ‘mirakel’ heten dat Hunnegem duizend jaar lang die pioniersrol heeft opgenomen zonder geld en op vrijwillige basis. De tomeloze inzet van duizenden meestal anonieme mensen stoelt op het geloof (letterlijk en figuurlijk) in en boven alles de liefde voor de mensen en de stad Geraardsbergen. De auteurs van dit boek zijn historicus Koenraad De Wolf (www.koenraaddewolf.be) en amateur-geschiedkundige David Larmuseau.196 p., fullcolour en hardcover. € 25. 

Marc Beyaert: Rondleiding in de Gentse Sint-Jacobskerk, Gent, 2018. In 1093 werd in Gent een kapelkerk gebouwd ter ere van Sint- Jacob. Het ontstaan ervan situeert zich in de context van de ontluikende bedevaarten naar Sint-Jacob in Compostella. Met het verhaal van Sint-Jacob en de bedevaarten als uitgangspunt, vertelt Rondleiding in de Gentse Sint-Jacobskerk wat er met, in en rond deze kerk gebeurde in de bijna duizend jaar sedert haar oprichting. Het is in de eerste plaats een rijk geïllustreerde gids die de geïnteresseerde bezoeker toelaat om met kennis van zaken zelf in de kerk rond te gaan. 352 blz., € 30, te bestellen via marc.beyaert@gmail.com. 

Paul le Blanc e.a.: De Stevenskerk, 750 jaar spiegel van Nijmegen, Vantilt – Nijmegen, 2018. Hoewel de Stevenskerk al 750 jaar het hart van Nijmegen is, was de geschiedenis van deze bijzondere kerk nog nooit uitgebreid beschreven. Tijdens de restauratie van 2013 tot 2015 kon grondig bouw- en kunsthistorisch onderzoek worden gedaan, met vele nieuwe inzichten als resultaat. De Stichting Stevenskerk en de gemeente Nijmegen gaven daarop opdracht tot een uitgebreide (bouw)geschiedenis van het grootste monument van de oudste stad van Nederland. Deze prachtige uitgave bevat niet alleen nieuwe inzichten in de bouwgeschiedenis, maar ook uitgebreide informatie over de bouwsculpturen, wandschilderingen en het interieur van de kerk. Daarnaast is er ruim aandacht voor de orgels. Wat de kerkelijke geschiedenis betreft, wordt in de eerste hoofdstukken het reilen en zeilen in de Middeleeuwen besproken en aansluitend de roerige jaren in de zestiende en zeventiende eeuw. De geschiedenis van het kerkelijk leven na de reductie belicht vooral de relatie tussen protestant en katholiek Nijmegen. En natuurlijk is er volop aandacht voor de wederopbouw van de kerk na de Tweede Wereldoorlog. ISBN 978 94 6004 345 1, gebonden, 23,5 x 29 cm, rijk geïllustreerd in kleur, 320 pagina’s, € 29,95. 

CRKC-PARCUM: Leven in de kerk, Vanden Broele – Brugge, 2018. Wat doen we met kerkgebouwen als ondubbelzinnig gebruik voor de eredienst niet meer mogelijk is? Het boek Leven in de kerk toont 45 praktijkvoorbeelden die de laatste decennia in Vlaanderen gerealiseerd werden. Het is een inspiratiegids voor kerkbesturen, gemeentebesturen en investeerders die met het religieus erfgoed aan de slag willen gaan. 112 p., ISBN 9789049617325. Nu tijdelijk aan intekenprijs! (39.95 euro i.p.v. 44.95 euro - nog t.e.m. 18 december 2018). Verzendkosten worden in rekening gebracht. Prijs: €39.95.