Gormley, Antony - BM - Grady van den Bosch

Sir Antony Gormley: Angel of the North

Een engel op de aarde

door Grady van den Bosch

Engelen spreken veel mensen tot de verbeelding. Ze hebben dan vaak beelden voor ogen van grote, ontzagwekkende verschijningen met vleugels. Wit, hemels. In de Bijbel wordt er veelvuldig over engelen gesproken. Ze bezoeken mensen, helpen mensen, strijden, zingen… Engelen hebben verschillende verschijningsvormen. Bijvoorbeeld als gewone mensen in het wit (Marcus 16:5) of als verschijningen omgeven door licht (Lucas 2:9). In de Bijbel wordt niet gesproken van vleugels, behalve de cherubs op de Ark van het Verbond en de engelen in Ezechiël 1 en Openbaring 14:6. Er zijn verschillende soorten engelen, naast die ik hierboven beschreef o.a. ook serafs en aartsengelen. Engel betekent boodschapper. Engelen bewegen zich tussen hemel en aarde.

Dat kenmerk ‘tussen hemel en aarde’, dat is wat de Britse kunstenaar Antony Gormley voor ogen had toen hij het kunstwerk Angel of the North (Engel van het Noorden) bedacht. De vleugels van deze stalen sculptuur hebben een lichte hoek naar voren, om iets van een omarming uit te beelden. De grootte refereert mogelijk aan de rijzige gestalte die sommige mensen beschrijven als ze engelen zien. Het werk is 20 meter hoog en heeft een spanwijdte van 54 meter.

Gormley heeft niet toevallig een engel gekozen voor juist deze plek. Het was een voormalige mijnwerkersplaats. De lichtheid van de engel is een tegenhanger voor het werk diep in de donkere aarde. Daarnaast is het een verwijzing naar de overgang van het industriële tijdperk naar het informatietijdperk. En ten derde gaat het over menselijke angsten en hoop. Vooral verbeeldt de engel op deze plek iets van het onzegbare dat met kunst een taal krijgt, aldus Gormley. 

Aanvankelijk was er het nodige verzet tegen de komst van het reusachtige beeld. Maar inmiddels is het een waar icoon geworden in het landschap bij Gateshead in Engeland. 

Zoals veel van Gormleys werk is ook Angel of the North gebaseerd op zijn eigen lichaam. Voor mij verbindt dat nog eens te meer het hemelse met het aardse. Zo basaal als zijn eigen lichaam is, zo verheven is de engel. Dat is onderdeel van wat Gormley het onzegbare noemt. Gormley zegt zelf over zijn lichaam als steeds terugkerend model voor zijn kunst: 'De meest nabije ervaring van materie die ik ooit zal hebben en het enige deel van de wereld waarin ik leef.' En ook dat zijn vorm dient ‘als een index van een levend lichaam op een geleefd moment in de tijd.’ Zijn interesse in het metafysische is terug te voeren op zijn katholieke opvoeding. Hij gaat uit van de veronderstelling van vernieuwing en opstanding en stelt met zijn sculpturen vragen over leven en dood. Tijdens een onderbreking van zijn studietijd verdiepte Gormley zich in het boeddhisme, wat we terugzien in het thema ’zelfontwaken’ in zijn lichaamssculpturen. In Angel of the North zien we in de engel de vertrouwdheid terug met de Bijbelse beelden uit zijn jeugd, in een geheel eigen interpretatie.

Als je de beschrijving leest van het gebruikte materiaal en de constructie van het werk, lijkt dat een enorme tegenstelling met de lichtheid van een engel. 600 ton beton vormen de basis van de sculptuur, die 21 meter de diepte ingaat. Zo kan hij een windkracht van 160 km per uur weerstaan. Ook in ons leven is er veel bagage en gewicht nodig om tot lichtheid te komen. Denk aan een pianist die vele uren studie nodig heeft om de moeilijke loopjes virtuoos te kunnen spelen, alsof het vanzelf gaat. Of de vele uren therapie die iemand nodig heeft om weer lichtvoetig te kunnen leven en te genieten. Of de grote hoeveelheid liefde die we nodig hebben om ons veilig te kunnen voelen.

Engelen hebben in mijn ogen iets geruststellends. Ze hebben een directe relatie met onze liefhebbende God. Hoewel in de Bijbel mensen van engelen schrikken. ’Vreest niet,’ zegt de engel bij de herders in de kerstnacht. Ook voor Maria moet de verschijning van de Engel Gabriël vreeswekkend zijn geweest. Maar uiteindelijk weten de engelen mensen gerust te stellen. Als we Openbaring mogen geloven zijn er heel veel engelen: tienduizend maal tienduizenden, duizend maal duizenden (Openbaring 5:11).

Hoe mysterieus ook, engelen spelen een rol in ons leven. Er zijn vele verhalen bekend van mensen die aan de dood zijn ontsnapt door het ingrijpen van engelen. Misschien mag Angel of the North ons eraan herinneren dat er vanuit de hemel over ons wordt gewaakt. Dat het donkere aardse en onderaardse niet los staan van de lichtheid van de hemel. Daar mogen we op vertrouwen.

*******

Sir Antony Gormley: Angel of the North: 1994 – 1998, cortenstaal, beton, koper, 20 x 54 m. Gateshead, Engeland, uitkijkend over de A1 en de A167. Deze sculptuur is de grootste sculptuur van Groot-Brittannië en mogelijk de grootste sculptuur van een engel ter wereld.   Via deze link is een video met dronevlucht van Angel of the North te bekijken:  https://www.youtube.com/watch?v=LdbdxblaxqE

Sir Antony Gormley (1950) werd geboren in Londen, Hampstead, GB. Hij groeide op in een Duits-Iers gezin in Dewsbury Moor, West-Yorkshire. Hij studeerde archeologie, antropologie en kunstgeschiedenis aan Trinity College in Cambridge. Na een driejarig verblijf in India en Sri Lanka studeerde hij aan de Central Saint Martins College of Art and Design (toen Central School of Art) en het Goldsmith College in Londen. Veel van zijn werk is gebaseerd op zijn eigen lichaam, het zijn sculpturen die spelen met zijn lichamelijke vorm, altijd in relatie met de omgeving. Zowel in binnenruimtes als in het landschap, zoals Angel of the North en zoals Another Time in de zee bij Margate, waarbij 100 lichaamssculpturen afhankelijk van het tij al dan niet zichtbaar zijn. Hij zegt hierover dat hij graag de stilte van een sculptuur wil benadrukken, als tegenhanger tegen eerdere kunstenaars in de kunsthistorie, die juist graag de beweging wilden verbeelden. Antony Gormleys werk werd veelvuldig tentoongesteld, zoals in de Tate Gallery en het British Museum en internationaal in musea. Gormley nam o.a. deel aan de Biënnale in Venetië en aan Documenta 8 in Kassel. In 1994 ontving hij de Turner Prize voor zijn installatie The Fields Beneath en in 1997 werd hij onderscheiden met een benoeming in de Orde van het Britse Rijk.   

Grady van den Bosch is master of education in arts en werkt als kunsteducator, muziekeducator en kunstenaar vanuit haar eigen bedrijf Studio Grady art & art education. Ze is lid van het bestuur van Platform Kerk & Kunst, lid van de stuurgroep van het christelijk kunstcollectief Arsprodeo en redacteur bij ArtWay. www.gradyvandenbosch.nl

ArtWay beeldmeditatie 27 juni 2021