Giuseppe Penone en Diana Scherer

De mens in samenwerking met de natuur 

In het Bijbelse scheppingsverhaal krijgt de mens als evenbeeld van God de opdracht te ‘heersen’ over de natuur (Gen.1:26).  Dat werd vaak een overheersing waarbij de mens zich tegenover de natuur plaatste. Langzamerhand groeit het inzicht dat de mens als lichaam nauw verbonden is met de natuur en er niet tegenover staat. Twee voorbeelden uit de hedendaagse ecokunst geven te denken over ons als mensen in samenhang met de natuur. 

Diana Scherer laat zien dat niet alleen de mens maar ook de natuur handelingsbekwaam is. Zij maakt biotechnologische kunst. In haar atelier creëert ze een biotoop om haar textiel te laten groeien met behulp van aarde, zaden en licht. Zij weeft met plantenwortels die tijdens het groeien door haar in een bepaalde richting worden gestuurd. Haar werk bestaat uit fraai textielwerk waarin ze samenwerkt met de natuur door te sturen, maar ook door haar sturing los te laten en het ‘brein van de planten’ zijn aandeel te geven in het kunstwerk. Op haar tentoonstelling Farming Textiles (2024) in museum Kranenburgh (Bergen NH) was een installatie te zien van een weefsel in wording waarbij je het groeiproces kon volgen. Ze levert geen voltooid product af, maar laat de natuur het werk verder ontwikkelen. Zo maakt ze haar werk in samenwerking met het ‘brein van de planten’. 

Giuseppe Penone heeft al vroeg de beslissing genomen om als kunstenaar alleen met natuurlijke elementen te werken. Hij zoekt nauwe verbondenheid met materie. Zijn Soffi (Breaths), 1975, is een serie van 19 foto’s waarop we zien dat de adem van de mens zich verbindt met het bos. Je ziet witte wolkjes adem vlak boven de bosgrond drijven. Adem is hier het voorwerp van Penone’s kunst. In latere werken met dezelfde titel Soffi zet Penone als beeldhouwer adem om in een vorm. De hoeveelheid lucht uitgeademd door de longen is onzichtbaar. Hij laat de universele essentie van het leven zien door hier alleen te werken met natuurlijke elementen zoals adem, bomen, bladeren en aarde. Hij tekent in 1975 op: ‘De adem is een sculptuur …. Ademhalingen, gevisualiseerd met stof en gefotografeerd, worden onthuld als vaas, druppel, waterzak.’ In zijn Potatoes, 1977 legde hij mallen van zijn oor en mond in een berg aardappelen zodat deze door groei menselijke vormen gaan aannemen. Een demonstratie dat mensen deel zijn van de natuur. 

In zijn Souffle de feuilles, 1976 zie je Penone plat op zijn buik liggen op een hoop buxusbladeren, met zijn hoofd iets gedraaid en hij blaast zijn adem op de bladeren uit. Door zijn lichaam af te drukken op de bladeren en door zijn adem staat hij fysiek in directe relatie met zijn omgeving. Hij lijkt met zijn adem de bladeren weer tot leven te willen wekken. Zo noteert Penone ‘Ademen is een automatische, onwillekeurige sculptuur die het dichtst in de buurt komt van osmose met dingen. …. Elke adem draagt ​​het principe van bevruchting in zich, het is een element dat doordringt in een ander lichaam en de emissie van de adem, de ademhaling, getuigt hiervan door zijn vorm.’ 

Beide kunstenaars laten zien hoe de natuur, in plaats van haar te beschouwen als object, gerespecteerd wordt in haar eigen handelingsbekwaamheid. Het ‘heersen’ over de natuur wordt hier ingevuld als een samenwerken van mens en natuur. 

******* 

Diana Scherer: Farming Textiles, 2023.  

Giuseppe Penone: Souffle de Feuilles, 1976. 

Diana Scherer is een beeldend kunstenaar die woont en werkt in Amsterdam. Ze is in 1971 geboren in Lauingen, Duitsland en studeerde beeldende kunst aan de Rietveld Academie in Amsterdam. Haar werk omvat botanie, materiaalonderzoek, textiel en beeldhouwkunst. In haar lopende project Interwoven (2015-2019) richt Diana Scherer zich op de dynamiek van ondergrondse plantendelen. Het wortelstelsel, met zijn verborgen, ondergrondse leven, wordt door plantenneurobiologen beschouwd als het brein van de plant. In dit project brengt de kunstenaar ondergrondse processen aan het licht. De kunstenaar onderzoekt voortdurend de wisselwerking tussen (planten)cultuur en (planten)natuur. Interwoven is onderscheiden met de New Material Award 2016.   Scherers werk is opgenomen in de collecties van meerdere musea in binnen- en buitenland. https://dianascherer.nl 

Giuseppe Penone is een Italiaanse kunstenaar die behoort tot de Arte Povera-beweging en dicht bij de Land Art staat. Hij is een belangrijke figuur in de internationale kunstscene en wordt geassocieerd met de Arte Povera -beweging , opgericht door kunstcriticus Germano Celant eind jaren 60. Deze kunststroming streeft vooral naar een terugkeer naar de essentie van de kunst, met name door te reflecteren op de relatie tussen natuur en cultuur. Tegenwoordig woont en werkt hij in Turijn, maar is hij tevens hoogleraar aan de École nationale supérieure des Beaux-arts in Parijs. Lees meer 

Prof. dr. Wessel Stoker doceerde godsdienstfilosofie en esthetica aan de Vrije Universiteit. Hij publiceerde boeken en artikelen op het gebied van de godsdienstfilosofie en esthetica, o.a. God opnieuw verbeeld: een theologische kunstbeschouwing (3e druk 2024). Samen met Caroline Vander Stichele is hij de redacteur van een boek over kunst, religie en de klimaatcrisis, dat in 2026 verschijnt. Website: www.wesselstoker.eu‍