Nieuwe maatschappelijke spiritualiteit in de kerk

De nieuwe 'maatschappelijke spiritualiteit' in het Academiehuis, de Grote Kerk Zwolle

Met een koppeling naar het kunstwerk Light van Jan Pieter Gootjes, die tijdens de tentoonstelling van de Belangenvereniging Zwolse Kunstenaars exposeerde

door Marieke Herweijer

Ik belde aan en niet lang daarna ging de deur met een zwaai open. 'Welkom Marieke,' klonk haar stem. We liepen door verschillende kamers van het oude gebouw. De sfeer was prettig. Het was rustig, ondanks de imposante muziek van Toon Haagen die aan het oefenen was op het orgel. We liepen door de kerk. Onze stemmen klonken hol in de ruimte. Het licht scheen door de ramen naar binnen. We liepen de trap op naar de consistorie. De consistorie rook naar verf. Onlangs zijn de muren teruggebracht naar hun authentieke kleur: oudroze. De bladgouden details staan in prachtig contrast met deze kleur. Wij gingen zitten bij het raam. Met een bekertje koffie op de tafel en uitzicht op de dansende takken van de bomen. Ook hier scheen het zonlicht naar binnen.

Mariska van Beusichem is de stadspastor van Zwolle. Ze weet veel van de ontwikkelingen van De Grote Kerk, zit dicht op de huid van het gebouw. Vandaar dat ik graag met haar van gedachten wissel. Zo vertelde ze me over de steun vanuit de gemeente voor de plannen van de Grote Kerk.

Zoals in andere steden krijgt ook in Zwolle het kerkgebouw een andere betekenis. Er vinden steeds meer nevenactiviteiten plaats naast de gebruikelijke diensten op zondag. In de gebouwen, waarin soms al vanaf de middeleeuwen mensen kwamen om het luchtledige gat te laten vullen door God, zie je terugloop in kerkgangers. In Zwolle is de Grote Kerk omgedoopt tot ‘het Academiehuis, de Grote Kerk Zwolle’. Naast aan ‘onze’ bekende God wordt er nu ook aandacht besteed aan andere vormen van geloof, zoals deze tot uiting komen in de kunst – in de brede zin van het woord – beeldende kunst, muziek en andere kunstvormen, middels tentoonstellingen, concerten en uitvoeringen. Ook wordt er steeds meer ruimte geboden aan lezingen en colleges. De gemeente wil de metamorfose financieel ondersteunen met een eenmalige bijdrage van een miljoen euro. Het doel dat de ‘nieuwe kerkmakers’ voor ogen hebben is een aantrekkelijke plek te zijn voor culturele en educatieve activiteiten.

De Grote Kerk komt uit een experimenteerfase waarin allerlei recepten werden uitgeprobeerd. Met de komst van de nieuwe directeur zullen constructief veranderingen doorgevoerd worden. Ik focus me in deze blog op de verschillende activiteiten in deze ‘nieuwe kerk’. Wat werkt wel en wat niet in een historisch gebouw als dit? Ik ben benieuwd. Ook ben ik nieuwsgierig naar wat er te zeggen valt over de godsbeleving in de evenementen.

Ik begin bij de tentoonstelling van de Belangenvereniging Zwolse Kunstenaars. Deze tentoonstelling was te zien van 22 augustus t/m 16 september 2017. Een bekende christelijke kunstenaar die tussen de exposanten zijn beeldtaal verkondigde, is Jan Pieter Gootjes (1950). Ik zal een korte impressie geven van de tentoonstelling, waarna ik er een werk uitlicht dat mij aansprak om zijn spirituele kracht. Ik vergelijk dit werk met ander werk uit de tentoonstelling dat minder godsbeleving toelaat in mij.

De kunstenaars die meededen aan deze tentoonstelling maakten figuratief als ook abstracte, conceptuele werken. Er zijn ook kunstenaars bij die er geen touwtjes om winden om met herkenbare symbolen het christelijke geloof zichtbaar te maken. Hier en daar spoorde ik namelijk in het beeldende werk een zoeken naar God. Niet alle beelden vond ik van kwaliteit maar de beelden ‘met een naar God verwijzende’ beeldtaal achtte ik nobel en passend in een gebouw als dit.

Light. Een schilderij van Jan Pieter Gootjes.

Jan Pieter Gootjes weet echter treffend kenmerken van het evangelie te verbeelden. Het werk Light raakt iets in mij, zoals ook tijdens het gesprek met Mariska het licht onverwachts van buiten naar binnen op mijn huid viel. De kleurrijke doeken van Gootjes, waarin herkenbare motieven en expressieve ladders, lijken bij het eerste aanschouwen ‘simpele’ beeldtaal te bevatten. Het zijn losse streken, met hier en daar een figuratief element…

Maar het werk Light, dat me overigens sterk doet denken aan werken van Rothko (abstract expressionisme, 1903-1970), heeft geen figuratief element, maar roept toch herkenning op. Licht is niet iets op zich, lijkt het werk mij te vertellen, maar is er achter alles, is overal onderhuids aanwezig.

De vibrerende ‘ramen’, zoals ik de paarse, donkere vormen interpreteer, dansen in het licht. Mark Rothko maakte schilderijen, die sterk spiritueel van aard waren. Zijn kleurvlakken bewegen voor je ogen. Dat zie ik terug in de zwevende kleurvlakken van Jan Pieter Gootjes. Echter waar Rothko met zijn latere werken een duistere kant in mij triggert, spreken de werken van Gootjes een hoop uit die aanlokkend is.

Het schilderij Light is werk met een niet expliciete verwijzing naar God, maar een beeld en een beeldtaal die wel in mijn hart schrijft waar het om draait: de gemeenschap met God en een verlangen naar licht in dit leven. Licht door de ramen van een gebouw, licht door de ogen van een gesprekspartner die tegenover je zit en je aankijkt, licht in de programmering van een ‘Academiehuis’ als dit.

Ik hoop dat het onderwerp ‘God’ niet verduisterd wordt door het ‘belijden’ van kunst, muziek, studies en het geld wat daarmee verdiend wordt. De onderwerpen die nu in de kerk een plek krijgen, raken de geestelijke wetenschap, maar zullen ze ook Gods geest ademen? Ik hoop en vertrouw erop dat de vormen van educatie en cultuur die steeds meer een plek krijgen in ‘het Academiehuis, de Grote Kerk’, een middel zijn tot een gesprek over hoopvolle zaken, ‘het licht’ of een ‘maatschappelijke spiritualiteit’ – woorden die ik heb onthouden van mijn koffiemoment met Mariska.

Wat mij betreft ligt de uitdaging daar waar deze woorden zichtbaar (en hoorbaar) worden in de programmering van dit Academiehuis; hoe ze tastbaar worden, zoals in het kunstwerk Light dat tijdens de expositie van de Belangenvereniging Zwolse Kunstenaars de blikvanger was.

*****

Marieke Herweijer (24) is als docent Beeldende Kunst en Vormgeving afgestudeerd aan ArtEZ en is nu werkzaam als museumdocent, tekstschrijver en beeldmaker. Ze heeft een atelier in Zwolle. 

---