De schoonheid en eenzaamheid van de moderne kunst
Ook al ben ik opgegroeid in een christelijk gezin en heb ik kunst gestudeerd aan de universiteit, ik had nog nooit iets gelezen over kunst dat geschreven was door een christen. Net voordat ik begon aan mijn master gaf een vriend me een exemplaar van Art and the Bible door Francis Schaeffer, waarvan de omslag een sculptuur van uitgerekte menselijke figuren van Alberto Giacometti toonde. (ga hier naar de vertaling van een deel van het boek)
Giacometti is misschien niet alom bekend, maar toch hij is een van de belangrijkste kunstenaars van de 20e eeuw.
De jaren tussen de twee wereldoorlogen, toen hij tussen de 20 en 35 was, omarmde hij het surrealisme, maar hij begon zich losgekoppeld van de realiteit te voelen en keerde terug naar de weergave van de menselijke figuur. Tegen 1935 had Giacometti de surrealisten achter zich gelaten en bracht de volgende jaren door met intensieve studie van het menselijke hoofd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zocht hij zijn toevlucht in zijn thuisland Zwitserland. Werkend vanuit zijn geheugen creëerde hij sculpturen die grotendeels minder dan 6 cm hoog waren. Aan het einde van de oorlog na zijn terugkeer naar Parijs ontwikkelde Giacometti de kenmerkende langgerekte stijl die op de cover op het boek van Schaeffer is afgebeeld.
Art and the Bible maakte diepe indruk op mij, daar Schaeffer een bijbelse rechtvaardiging bood voor mijn interesse in kunst. Tegelijkertijd worstelde ik met zijn afwijzing van veel van de abstracte kunst. Giacometti's figuren lagen dicht tegen de figuratieve kunst aan, dus voor Schaeffer behielden ze hun communicatieve kracht, maar hij ontwaarde toch ook een somber stemmende vervreemding in deze langgerekte sculpturen. ‘Er is communicatie tussen Giacometti en mij, angstaanjagende communicatie. Ik kan begrijpen wat hij zegt en ik huil.’
Schaeffers lezing van Giacometti's werk is niet uniek. Giacometti's vriend, de Franse existentialistische filosoof Jean-Paul Sartre, zei dat zijn sculpturen de Franse naoorlogse geest van isolatie en wanhoop weerspiegelden. De invloedrijke christelijke kunsthistoricus Hans Rookmaaker zag de moderne kunst en het moderne leven als ‘besmet’ en gekenmerkt door ‘vervreemding, wanhoop, eenzaamheid, kortom ontmenselijking.’
Schaeffer, Rookmaaker, Sartre en vele anderen zagen de lange, onnatuurlijke lichamen gegoten in koud brons als geïsoleerd en isolerend – een reflectie van ons steriele moderne bestaan. Zelfs gegroepeerd laten de wandelende en wijzende figuren een vruchteloos verlangen naar interactie doorschemeren. In de strakke, witgepleisterde museumzalen vereeuwigen ze de eeuwige eenzaamheid. Ik begrijp waarom Schaeffer huilde.
Maar wanneer we deze sculpturen in deze steriele context zien, zien we ze dan zoals Giacometti ze zag? Deze sculpturen zijn geboren in de kleine, rommelige, ver van schone studio van de kunstenaar. Voordat hij ze in brons goot, maakte hij zijn beelden in klei of gips, en was hij er uren, weken, maanden mee bezig. In plaats van koud, ondoordringbaar metaal, waren dit fragiele en aardse vormen.
Opmerkelijk genoeg ging Giacometti na deze figuren, die Schaeffer zag als verwijzingen naar de existentiële vervreemding van het moderne leven, verder met 15 jaar lang zorgvuldig boetseren van de hoofden van een paar goede vrienden en familieleden, zoekend naar de unieke vonk van ieder persoon.
Giacometti's langgerekte sculpturen zijn angstaanjagend mooi en verdrietig, maar ze hebben me nooit aan het huilen gemaakt. In plaats daarvan vind ik ze op een vreemde manier geruststellend. Ik heb niet de illusie dat hij met zijn kunstwerken een christelijk of zelfs theïstisch statement wilde maken, maar zijn sculpturen weerspiegelen hetzelfde wanhopige verlangen dat we in het boek Job zien. Een verlangen om betekenis te geven aan een wereld die geen zin heeft zonder God.
*******
Alberto Giacometti, The Square I, 1948, brons, ca. 21 x 62 x 43 cm. Foto Stijn Nieuwendijk. Source: Flickr
Alberto Giacometti (1901-1966) werd geboren in Borgonovo, Zwitserland en groeide op in de nabijgelegen stad Stampa. Zijn vader, Giovanni, was een post-impressionistische schilder. Alberto's opmerkelijke carrière volgt de wisselende gang van de Europese kunst voor en na de Tweede Wereldoorlog. Als surrealist maakte hij in de jaren ’30 vernieuwende sculpturale vormen, die soms deden denken aan speelgoed en spelletjes. En als existentialist na de oorlog liep hij voorop in het creëren van een stijl die de interesse van de filosofie voor perceptie, vervreemding en angst samenvatte. Hoewel zijn output zich ook uitstrekt tot schilderen en tekenen is de in Zwitserland geboren en in Parijs gevestigde kunstenaar het meest bekend om zijn beeldhouwkunst. En hij wordt misschien het best herinnerd voor zijn figuratieve werk, dat ertoe heeft bijgedragen dat het motief van de lijdende menselijke figuur een populair symbool is geworden van naoorlogs trauma. Bron
Rondall Reynoso is een Amerikaanse kunstenaar en spreker en oprichter van faithonview.com. Hij is momenteel assistent-professor aan Lee University in Cleveland, TN. Hij heeft een MFA in schilderkunst en een MS in kunstgeschiedenis van het Pratt Institute in Brooklyn, NY en is bezig met het afronden van een Ph.D. in kunstgeschiedenis en esthetica aan de Graduate Theological Union in Berkeley, CA, VS.
